14.39.34.3: ‘omnes, qui culinis praeerant, simulacrum attentatum securibus in exigua frusta aptosque foculo stipites redegerunt’ ~ Исайя (44, 14–17): ‘succidit cedros, tulit ilicem, et quercum, quae steterat inter ligna saltus; plantavit pinum, quam pluvia nutrivit: et facta est hominibus in focum; sumpsit ex eis, et calefactus est; et succendit et coxit panes; de reliquo autem operatus est deum et adoravit; fecit sculptile, et curvatus est ante illud. Medium ejus combussit igni, et de medio ejus carnes comedit; coxit pulmentum, et saturatus est, et calefactus est, et dixit: Vah! calefactus sum, vidi focum; reliquum autem ejus deum fecit et sculptile sibi; curvatur ante illud, et adorat illud, et obsecrat, dicens: Libera me, quia deus meus es tu!’ (Он рубит себе кедры, берет сосну и дуб, которые выберет между деревьями в лесу, садит ясень, а дождь возращает его. И это служит человеку топливом, и часть из этого употребляет он на то, чтобы ему было тепло, и разводит огонь, и печет хлеб. И из того же делает бога и поклоняется ему, делает идола и повергается перед ним. Часть дерева сжигает в огне, другою частью варит мясо в пищу, жарит жаркое и ест досыта, а также греется и говорит: ‘хорошо, я согрелся; почувствовал огонь’. А из остатков от того делает бога, идола своего, поклоняется ему, повергается перед ним и молится ему, и говорит: ‘спаси меня, ибо ты бог мой’).
14.39.35.2: ‘tantus autem Karentinis… terror incesserat, ut’ ← BM (1,8,5): ‘Etruscis… tantus terror subito incessit, ut…’ (‘Этруски и Тарквиний на правом фланге уже начали теснить римлян, как вдруг их охватил такой ужас, что’ они обратились в бегство).
14.39.36.3: ‘si quis incautis viae excessibus aberraverit’ ← BM (IX, 9, 2): ‘rudem religionis populum... eiusque sacrilegis sensibus sanctitatis disciplinamcrebros excessus uiae (был вынужден ‘часто сходить со своей дороги’, поскольку опустившиеся сумерки не позволяли своевременно определить, враг или соратник это идёт навстречу).
14.39.37.1: ‘quo deditionem suam concinniorem efficerent’ ← BM (II, 1,5): см. комм. к 11.7.17.4.
14.39.37.4: ‘plus spei in unius Absalonis praesidio quam metus in hostium multitudine reponentes’ ← BM (V, 1, 1f): см. комм. к 10.1.4.3.
14.39.37.5: ‘centuriaverant’ ← BM (III, 2, 8): см. комм. к 1.8.16.4.
14.39.39.9: ‘supra primam pedum partem consistent’ ← BM (IX, 2, ext. 2): ‘prima pedum parte’ (увидев, что пленные римляне устали… Ганнибал велел отрубить им ‘пальцы на ногах’ и [в таком виде] оставить [умирать на месте]).
14.39.40.3: ‘maxima cum totius urbis exanimatione’ ← BM (III, 8, ext. 6): ‘maxima cum exanimatione totius exercitus’ (его мышцы оцепели от холода… а конечности онемели, и, ‘к ужасу всего войска’, его отвезли в город).
14.39.47.2: ‘compluribus debilitate corporis resolutis’ ← BM (I, 7, 4): см. комм. к 14.32.2.3.
14.39.47.3: ‘a quibusdam etiam detractae religionis supplicia varia membrorum strage graviter exigebantur’ ← BM (I, 1, 17): см. комм. к 9.4.38.2.
14.39.48.1: ‘inter religiosam astantium admirationem’ ← BM (I, 8, 2): см. комм. к 11.12.2.6.
14.39.48.3: ‘ancipitis argumenti iudicio’ ← BM (VIII, 1, abs. 5): см. комм. к 14.54.20.1.
14.40.1.2: ‘maxima claritatis increments’ ← BM (VI, 5, 5): см. комм. к 4.1.9.4.
14.40.2.2: ‘nautis partim lapidum, partim telorum nimbo obrutis’ ← BM (III, 2, 23): ‘undique ruentibus telis’ (‘со всех сторон летели копья’, яростно наседали враги, чтобы захватить тебя).
14.40.4.2 (1): ‘vehementi remorum impulsu concitatis navigiis’ ← BM (III, 2, 10): см. комм. к 10.9.3.7.
14.40.4.2 (2): ‘neglecti regalis consilii poenas exitio pependerunt’ ← BM (I, 7, 4): см. комм. к 14.23.10.1.
14.40.4.4: ‘similem pugnae eventum habuit’ ← BM (III, 2, 1): см. комм. к 11.12.2.4.
14.40.5.2: ‘nee iam inferendis ictibus sed vitandis vacarent’ ← BM (II, 3, 2): см. комм. к 1.4.1.6.
14.40.5.3: ‘ab imminenti exitio’ ← BM (VI, 7, 2): см. комм. к 6.7.16.2.
14.40.6.1: ‘armatus concessit solusque tot hostes… mira animi corporisque virtute sustinuit’ ← BM (III, 2, 1): см. комм. к 9.4.7.6–6.
14.40.6.3: ‘telaque in se congesta’ ← KKP (VIII, 14.38): ‘undique et in pedites et in ipsum Porum tela congesta sunt’ (со всех сторон полетели стрелы в пехотинцев и в самого Пора).
14.40.7.1 (1): ‘hebetatis nervis’ ← BM (II, 6, 1): см. комм. к 6.8.6.2; ← BM (VII, 2, 3): см. комм. к 10.18.19.4.
14.40.7.1 (2): ‘tam gravem lapidis ictum capite excepit’ ← BM (1,8, ext. 2): см. комм. к 14.32.2.4.
14.40.11.3: ‘facto irruptionis gradu’ ← BM (I, 8, 6): см. комм. к 14.39.17.3.
14.41.5.1: ‘neutram necessariis defensionis usibus aptare possit’ ← BM (VIII, 7, ext. 5): ‘dexteram suam necessariis usibus aptabat’ (чтобы Карнеад не умер от голода, ‘для приёма необходимой ему пищи она позволяла ему пользоваться её собственной десницей’).
14.41.6.2 (1): ‘hunc vocis iactum’ ← BM (I, 5, 8; I, 5, 9): см. комм. к 2.6.12.4.