Агасфэр (Вечны Жыд)

Тут Айцэну робiцца ясна, што было б лепей, каб ён прыцягнуў сьвятых прарокаў, замест таго каб спрачацца пра множны й адзiночны лiкi, бо кожны арыфметычны прыклад можна паставiць пад пытаньне, а вось мудрае выслоўе заўсёды да рэчы й месца. I ён заяўляе, што ў многiх кнiгах прарокаў наш Гасподзь Iсус быў дакладна прадказаны як чаканы мэсiя, нават у тым, што датычыцца яго народзiнаў i паходжаньня з дома Давiдавага як i яго жыцьця i дзейнасьцi й сьмерцi. Так, калi б толькi было мудрае прадказаньне, якое спраўдзiлася, дык i яго можна было б трапна паставiць пад сумненьне; але iх было так многа й такiх розных, i ўсе разам дакладна ўказваюць якраз на яго як на ўроджанага Сына Бога, што й самы ўпарцiсты жыд, калi яму даць у лапу цi па мордзе, мусiў бы пацьвердзiць. Цi ж не прарочыў прарок Мiхей: I ты, Вiфляеме Эфрата, цi ж малы ты сярод тысячаў Юдавых? зь цябе пойдзе Мне Той, Якi павiнен быць Валадаром у Iзраiлi, i Якога паходжаньне з пачатку, ад дзён вечных. - I сапраўды цi ж не ў Вiфляеме наш Гасподзь Iсус нарадзiўся, у стайнi, з улоньня дзевы, як прарок Iсая называе гэта азнакай Божай: Глядзi, вось дзева ва ўлоньнi зачне й народзiць сына? I там жа Iсая сказаў: I пойдзе пасынак ад кораня Есэевага, i галiна вырасьце ад кораня ягонага; i спачне на Iм Дух Гасподнi, - i цi ж ня быў Язэп, Бацька нашага Госпада Iсуса, як i прадказана, атожылкам цара Давiда, якi са свайго боку сынам Есэя, так што й гэтае прадказаньне збылося?

На што Пэрэйра ветлiва пытаецца, цi можа ён мовiць слоўца вучонаму doctor, i калi яму было дазволена, кажа гэтаму, што ён хацеў бы, калi ласка, даведацца, за чыйго сына ён, зрэшты, мае гэтага народжанага ў Вiфляеме Iсуса: за сына сталяра Язэпа, пра якога ў дзьвюх з чатырох эвангельляў гаворыцца, што ён з дома Давiдавага, альбо за сына Бога, недасьлежнымi шляхамi ўведзенага ва ўлоньне дзевы? I цi памянёны Iсус, як сын Бога, наогул мог бы быць чалавечай прыроды альбо сын Язэпа ёсьць толькi трэцяя частка Сьвятой Тройцы?

Тут зноў пачынаецца шабуршэньне на ўслонах ганароўцаў, а Айцэн няпэўна глядзiць на сваiх гамбургскiх пастараў, бо гэта якраз пункт, у якiм нават эвангелiсты Мацьвей i Лукаш i Марк i Ян не заадно; але ягоныя духоўныя confraters, глядзяць абыякава альбо нават як бы радуюцца зьбянтэжанасьцi свайго новага супэрiнтэндэнта; нават i жыды, здаецца, заўважылi, як, быццам iхнi герой-двабойнiк сьветлай памяцi юны Давiд са сваёй прашчы Галiяфу, пацэлiў дастойнаму doktor у саменькi лоб. Але новы Галiяф з больш гартаванага матэрыялу чым няўклюдны волат, супроць якога калiсьцi выступiў Давiд; ведае таксама, што чалавек лепей верыць, чым думае; таму ўзвышае голас i крычыць:

- О жыдоўскае круцельства! О ганебная фальшывасьць i аблуднасьць! I Вы думаеце, дон Пэрэйра, што падлавiлi Бога на супярэчнасьцi? I Вы хацелi б, з Вашым мiзэрным духам спазнаць волю i ўстанаўленьнi Найвышэйшага? Бог, якi стварыў цэлы сьвет з усiм, што ў iм поўзае й лётае, ня мог зачаць Язэпу сына? Гэта зьбiвае Пэрэйру на паўслове, i, перасiлены забойчай сiлай Айцэнавага аргумэнта, ён цiхенька слухае, як ягоны супрацiўнiк бушуе далей, пабiваючы прарокаў. А хiба ж, працягвае той, не прадвырак прарок Захарыя, сказаўшы: весялiся ад радасцi, дачка Сiёна, радуйся, дачка Ерусалiма: вось, Цар твой iдзе да цябе, праведны i ратавальны, лагодны, седзячы на аслiцы i на маладым асьле, сыне пад'ярэмнай - i цi ж ня было так, калi наш Гасподзь Iсус перад сьвятам праснакоў уязджаў у браму Ерусалiма на асьлiцы седзячы, тым часам як увесь народ весялiўся i крычаў: Слава таму, хто там iдзе, цару?

Лёгка яму запярэчыць, думае Пэрэйра, у тыя часы ў Iзраiлi аслоў было такая навала, як сёньня коней ў герцагстве Шлезьвiг, i што ж тады кожнага, хто конна ўязджае ў Гамбург альбо Альтону, адразу ўжо й лiчыць за мэсiю? Але цi варта клопату, думае ён, указваць на самавольства, зь якiм аплiкуецца на пазьнейшы час кожнае слова ў выслоўях прарокаў, якое той прыцягвае ў сьведкi? Пакуль ён так разважае, гер супэрiнтэндэнт ужо зноў рвецца навыперадкi й гаворыць, як Бог дапусьцiў, каб яго сына прыбiлi да крыжа як ахвяру пакаяньня за грахi ўсiх нас i як пацярпеў Гасподзь Iсус дзеля грэшнага народу жыдоў, зацятага й разбэшчанага, як нават гэта было прадказана наперад прарокам Iсаем, якi сказаў: Усе мы хадзiлi ў iлжы; але Гасподзь пераклаў нашыя грахi на яго, як на ягня, якое вядуць на закол; сапраўды, ён панёс нашыя немачы й паклаў на сябе нашыя цярпеньнi. За нашыя беззаконьнi ён забiты; кара накладзена на яго, каб мы жылi ў мiры й ягонымi ранамi ацалiлiся.

Але тут Пэрэйра далей ня вытрымлiвае, ён узводзiць вочы ўгору ў неба, дзе зьбiраецца чад ад мiгатлiвых сьвечак у самым паддашшы, i ўсклiкае: