Агасфэр (Вечны Жыд)

А я, замест таго каб занурыцца носам у пыл перад тым на троне й пацалаваць яму ногі, ня мог адвесьці ад яго позірку, бо мне здавалася, быццам я бачу разам зь ім і празь яго гаротную постаць рэбэ Ёшуа, і сказаў я: Значыцца, ты й ёсьць Бог?

Але Ён сказаў: Я ёсьць, хто Я ёсьць.

Ты цудоўны, о Госпадзе, сказаў я, як што Ты спачываеш у самім Сабе, і я мог бы любіць Цябе.

Але ты сумняваешся ўва Мне і ў Маім парадку, сказаў ён, хоць Я сяджу тут на Маім троне й зьяўляюся жывым доказам богападабенства чалавека.

Госпадзе, сказаў я, я адкінуты ад Цябе й я бяз улады. Тым ня меней я пытаюся ў Цябе: Што ёсьць сапраўднае, богападабенства чалавека альбо чалавекападабенства Бога?

І вось запахмурыўся лоб Ягоны, і сьвятло ўгары зацьмілася, і анёлкі зь іх ружовымі галоўкамі й празрыстымі мігатлівымі крылцамі ўсхвалявна запырхалі вакол лесьвіцы, быццам яна павінна была вось-вось праваліцца, і я баяўся за сваё пытаньне.

Але голас Бога ўзвысіўся і прагучаў зьменена, нават неяк як бы скрыпуча, і спытаўся: Ці яно так, ці яно гэтак, што абыходзіць табе, хто ёсьць меншы за пылінку, зь якіх я стварыў чалавека?

Гэта ж супярэчнасьць, о Госпадзе, сказаў я, прагал у Тваім парадку, зь якога сыпецца пясок.

І вось падышлі некаторыя з добрых анёлаў, з шырокімі плячыма й дужымі рукамі й кулакамі, як у мясьніка, і пастанавіліся каля мяне. Але Бог кіўнуў ім, каб адышліся ўбок, і спытаўся ў мяне: І многа такіх супярэчнасьцяў ты бачыш, Агасфэр?

І я глыбока пакланіўся і сказаў: О так, Госпадзе, іх шмат, і яны як соль у кашы й як дрожджы ў цесьце, і душа нашага гешэфту, Твайго й майго.

І Бог сказаў: Я стварыў цябе на другі дзень, і ня з пылу, як чалавека, а з агню й подыху бясконцасьці. Але гэта зусім не дае табе права на тваё жыдоўскае нахабства.

А я сказаў: Можна будзе яшчэ папытацца, Госпадзе. Ты адкінуў мяне ў шосты дзень а трэцяй гадзіне й асудзіў мяне бадзяцца па глыбінях аж да суднага дня, а пасьля падыходзіць Твой Сын па дарозе на Галгофу й праклінае мяне таксама. Ці ж аднаго разу было мала? Альбо ж, калі ўжо Вы трыадзіныя, Ты й Твой Сын і Дух, пра якога мала гаворыцца, Ты думаеш, двайное больш надзейнае?

І вось падняўся Бог са свайго трона й падышоў да мяне, бліскучыя вочы, у гневе сваім, як у славе, але я раскінуў рукі, каб прыняць яго ў абдымкі, як той, хто любіць, бо я любіў яго сапраўды, і тут Ён нарэшце страціў свой боскі спакой, і я дараваў бы яму, калі б ён пракляў мяне трэйці раз. Але ён раптам павагаўся і ўсьміхнуўся, а пасьля растварыўся ў паласу туману, і пасьля расплыўся, і толькі трон стаяў у сваёй пустой раскошасьці.

Я ведаю, што я ведаю. І Бог ёсьць, што Ён ёсьць, і Яго парадак гэтак жа поўны супярэчнасьцяў, як і Ён сам.

Разьдзел чатырнаццаты. У якім Вечны Жыд пасабляе шчасна памерці аднаму купцу-хрысьціяніну, даючы яму пэўнасьць

Каб толькі ён вярнуўся, думае хворы з палёгкай; пастар у сям'і куды лепей, чым лекар, лекар патрэбен толькі ў зямным жыцьці, якое доўжыцца шэсьцьдзесят гадоў альбо, калі чалавеку пашанцуе, семдзесят, а пастар дапамагае дзеля вечнасьці.

І ўсё-такі, думае хворы, такая вось штука са сьмерцю. Мы, думае ён, хто цэлы час вёў богабаязнае жыцьцё й слухаўся начальстваў і кожны па некалькі дзетак выпускаў ў сьвет зь вернай жонкай і ні зь якою іншаю бабаю, хто, як вядома, заўсёды трымаўся далей ад грахоўнай гардыні й пажадлівасьці, не мардаваў, ня краў і вёў свае гешэфты сумленна й непаквапіста, у строгай меры й паводле канонаў, — так і так шмат процантаў на капітал, уключаючы рызыку — ці ж ня нам ісьці насустрач сьмерці ў суцешанасьці, умацаванымі ў веры ў дабрашчаснасьць, якое мы спадобімся.

Але разам з болем, які зноў раскідаецца па ўсіх грудзях, сэрца хворага точыць паняверка: як жа так, калі ўсё толькі чад і туман і чыстая прымара й калі ад чалавека не застаецца нічога, толькі грудачка зямлі, зь якое мы зробленыя?

— А ці праўду-такі ведае чалавек пра душу? — кажа ён свайму сыну, які край ложка сядзіць з пакутлівай мінай і замглёным позіркам. — Ці ведае хто, калі яе Бог удыхнуў у яго, а зараз яна павінна вяртацца назад да свайго шчодрадаўцы, як пазычаны гульдэн? Ці бачыў хто калі яе, ці мацаў пальцамі? Праз якую дзірку ў маёй сьмяротнай плоці яна вышмульне, праз нос, праз рот, праз вуха ці, можа, праз што? І ці можа яно быць так, што я той, хто я быў, вось так вазьму і ўжо ня буду?

Сын кажа:

— Але напісана, спадару тата, што Бог стварыў людзей для вечнага жыцьця.

Хворы лёгка стогне.