Агасфэр (Вечны Жыд)

Калі неяк аднаго разу раней (вось як яно было!), прыбыўшы да сынагогі ў Альтоне, ён ўехаў у вузенькую вулічку, дзе ягоны кучар ледзьве мог праціснуцца, а колы па самыя восі ўгразалі ў балоце, і калі зайшоў усярэдзіну, дык з палёгкай канстатаваў, што, прынамсі, хоць падлога была падмецена; а пакропленьні рознымі пахошчамі надавалі кісламу смуроду, што там звычайна стаіць, такі нейкі саладжавы прысмак; і яшчэ расстаўлены драўляныя ўслоны для паноў honoratiores; старэйшыны абшчыны й вучоны Эзэхіель Пэрэйра сустракаюць яго зь вялікай пачцівасьцю, нібыта ён быў ня толькі супэрінтэндэнт Гамбурга, а пасланец Бога, і запэўніваюць яго, што ўсе жыды Альтоны, прынамсі, мужчынскага роду й да таго ж здольныя — іх папрасілі застацца — да дыспутаваньня, усе тут і зь вялікай увагай гатовыя слухаць. Але Айцэн раптам ня чуе іхніх слоў; ягоныя вочы нечагась шукаюць у цёмных закутках будынка, куды ўжо ня можа пранікнуць сьвятло сьвечак, ценю таго, хто яму цяпер быў бы вельмі патрэбен, так як гэта было на магістарскім экзамене ў Вітэнбэргу, калі яго распытвалі пра анёлаў, і каго ён ня бачыў з таго самага дня ў доме сэра Агасфэра, калі была зачатая маленькая Маргарэта зь яе горбікам і кульгавай ножкай; але таго тут ані сьледу, ні позірку, ні пошапту, і Айцэн, зусім упалы сэрцам, думае, што ніяк ён тут ня выблытаецца без дапамогі прыяцеля і што яму, пакуль ён ня зможа выклікаць у сьведкі Агасфэра, нічога ня сьвеціць у супроцьстаяньні красамоўству й слованаварачэньню Эзэкіеля Пэрэйры, хіба што толькі застаюцца рuncta і argumenta, якія ўжо выкарыстоўваліся сьвятымі айцамі царквы ў зацінках з жыдамі й якія ён старанна й рупліва вывучыў.

Тым часам (было так) пачынаюць ўжо патроху зьбірацца гер-геры з Гаторпскага двара й гер-геры з сэната, і ўсе яны вытанчана ўбраныя і іхнія брычкі багата ўпрыгожаныя гербамі й абіўкаю, і ўсё гэта тлуміцца, цісьнецца ў вузкіх брудных вулічках, так што можна падумаць, быццам тут нешта большае, чым князеў дзень, калі герцагі й курфюрсты зьбіраюцца параіцца наконт розных боскіх спраў, чым проста дыспут зь цьвердалобымі жыдамі, і ягоныя гамбургскія confratres, пастары зь Вестфаліі Фрызіус і Бёткер, якія падпісалі цудоўны ліст на Вітэнбэргскі факультэт, таксама ўжо прыбылі й горача чакаюць дзейства; гэта ня іхняя рыба тое, што тут смажыцца, і ня іхняя слава, якая пастаўлена на карту, а рэпутацыя іх новага калегі гера superintendent, на чыім троне кожны зь іх трохі ўжо бачыў сябе, пакуль нечакана для начальства не рашылася ўсё інакш. А вось ужо надыходзіць і жыдоўскае людзтва, цёмны натоўп, вострыя капелюшы на галовах, цесныя засаленыя лапсердакі на целе, зьбіраюцца, ціхенька паміж сабою перашэптваюцца, гяргечуць нешта пасвойму, як гэта калісьці рабілі іх прабацькі каля брамы ў Ерусаліме, калі наш Збаўца ўязджаў у горад на сваім асьляняці. Мне, думае Айцэн, гэтыя ня будуць сьпяваць hosannah, але ня ўчыняць і crucifige; гэта можа прыйсьці з зусім іншага боку, ад зайздросьнікаў і тых, хто хацеў бы зьняславіць і перакруціць сілу слова багашчаснага доктара Лютэра й ператварыць хрысьціянскую школу ў латарэйны дом, дзе можна чворыць і круцеліць, як каму прыпадзе й заўгодзіцца.

І вось цяпер ён бачыць, што ўсе спаквалютку займаюць месцы, жыды й хрысьціяне, і чуе, як жыдоўскі старэйшына пачынае гаварыць, стоячы на alemar, драўлянай катэдры пасярэдзіне залы, і гаворыць даволі далікатна й з паклонамі вітае гасьцей з Гаторпа й з Гамбурга, а таксама мудраца з далёкай Партугаліі, іхняга паважанага настаўніка й майстра дона Эзэхіеля Пэрэйру, але асабліва гера супэрінтэндэнта вялікага суседняга горада Гамбурга, гера доктара Паўлюса фон Айцэна, па чыёй прапанове й прадуманым клопаце яны сёньня тут, жыды Альтоны й вернападданыя слугі Яго мосьці Адольфуса, герцага Шлезьвіга й Гаторпа, атрымалі магчымасьць прысутнічаць на вучоным дыспуце пра тое, ці прыбіты да крыжа Ісус Хрыстос быў адзіным і сапраўдным сынам Бога, хай сьвяціцца імя яго, і meschiach і ці, усьвядоміўшы гэты факт, жыды не зрабілі б лепей, калі б навярнуліся ў хрысьціянскую веру, прынялі таінства хрышчэньня і тым самым палепшылі б сваё жалю вартае існаваньне й нават у вялікім і багатым горадзе Гамбургу маглі б прыняць грамадзянства. Але, дадаў ён, ніхто ня будзе прымушаны да хрышчэньня, калі ў гэтым disputatio пераможа дастойны гер доктар фон Айцэн.

Жыды, заўважае Айцэн, паварочваюць галовы адзін да аднаго й зноў перашэптваюцца; але адзін, з доўгім вострым носам і дзікай сівай барадой, падымае руку й пытаецца, ужо ці не павінны яны на прыклад goyim, жэрці ад цела пакаранага сьмерцю і піць ад яго крыві ў кірсе, калі ў Пісаньні ясна сказана, што пракляты той, хто павешаны на дрэве?