Агасфэр (Вечны Жыд)

Герцаг, высокапастаўленай асобе якога тайны радца Лёйхтэнтрагер складае новую прысягу, у вышэйшай меры задаволены ёю і распараджаецца без адкладу абвясьціць яе ў герцагстве Шлезьвіг і ўсюды, куды сягае яго валоданьне, і гер тайны радца тонка ўсьміхаецца й кажа свайму прыяцелю Паўлю, што будаўніцтву царства божага ў Шлезьвігу пад дабрадайнай дыктатурай яго супэрінтэндэнта больш нічога на дарозе не стаіць. І як што выяўляецца фактычна, што геры pastores і такія, якія імкнуцца да пасады, усе разам прысягнуць новай прысягай, надрукаваныя formularia з пячаткай і подпісам трэба тэрмінова адаслаць назад супэрінтэндэнту, каб вернасьць і вера былі зарэгістраваныя афіцыйна. І толькі пры гэтым сапраўды пачнецца здаровае суперніцтва сярод духавенства: хто верне больш заблудных авечак у статак альбо хто хутчэй дасьць належным органам патрэбнае ўведамленьне пра таго, хто яшчэ трывае ў богамярзотных вучэньнях, каб начальствы маглі прыняць строгія меры ў адпаведнасьці з законам. Асабліва ў Эйдэрштэдшэне, дзе ў вялікім мностве асяліліся нідэрландцы, бо дома яны перасьледаваліся б папістамі, наладжваецца вясёлае паляваньне; была й ёсьць старая ісьціна, што, як лісы й ваўкі хвалююць быдла ў хляве, так і чужынцы прыносяць у дом неспакой; і праслухоўваюцца ўсюды заезды й рынкі й нават дамы, ці не вядуцца там мудроныя гамонкі, ці не завяліся там кніжкі Давіда Ёрыса альбо Мэна Сіманса й ім падобных пярэхрыстаў-ератыкоў і ілжэпрарокаў, ці не праводзяцца там тайныя зборні іншадумцаў; і гер пастар старанна ўсё натуе й піша даклад, хто па добрай волі хрысьціць сваіх дзетак, а хто не, як часта той ці іншы ходзіць у кірху, як слухае там казані, ці рэгулярна прычашчаецца ад цела Хрыстовага. Але сярод людзей шырацца страхі, бо колькі таго часу прайшло, а ўжо ўсплываюць жывыя ўспаміны пра тое, як палілі на попел пярэхрыстаў-ератыкоў, некаторых нават прывязвалі да слупоў і падсмажвалі альбо рвалі распаленымі абцугамі, а каторых душылі й расьсякалі альбо вешалі на дрэвах, альбо кідалі ў глыбокія ямы да пацукоў і нечысьці, дзе ў іх адгнівалі ногі.

Дзе рупнасьць з аднаго боку й страх з другога, там ня можа ня быць посьпеху. Як трусы ўвосень, так у Шлезьвігу будуць выкураны зь іх нораў мэнаніты й давід'ёрыты; геры пастары й пробашчы дакладваюць тут пра аднаго, там пра другога й пра самых зацятых спрэчнікаў сярод іх, сьвятар Мумзэн з Ольдэнворта й ягоны cоnfrаter Молер зь Цёнінга выганяюць кожны тузінамі тых, якія ня хочуць прызнаваць, што чорт сядзіць ужо ў толькі што народжаных і таму іх трэба хрысьціць як мага хутчэй; яны ў адзін голас заявілі, што праз добрыя ўгаворы й застрашэньне вечным пракляцьцем яны вярнулі многіх грэшнікаў да правільнай веры, а рэшта зацінаецца ў д'ябалькіх ілжэвучэньнях, і тут трэба, каб самы моцны з нас, сам гер супэрінтэндэнт прыйшоў парахавацца зь імі.

Гэта, прызнае Айцэн, знак неба. Будзе дадзены добры прыклад, будзе й духоўны суд, вядома, зь сілай сьвецкіх начальстваў на заднім плане, але цяпер справа гэтая будзе праходзіць інакш, чым колішняя дыспутацыя з жыдамі, тут ўжо ніякі Агасфэр ня стане ўпоперак, тут адразу, прыпаўзуць ератыкі да крыжа ці не, а справа будзе боская, і будзе знак усім у герцагстве й далёка за яго межамі, што ёсьць тут нехта, менавіта ён, супэрінтэндэнт Паўлюс фон Айцэн, які захісьне Лютэрава слова такім, якім яго прапаведаваў добры доктар, аслоніць яго ад любых ухілаў і цкаваньняў.

Калі ён дакладвае план свайму прыяцелю, тайнаму герцагскаму радцу Ёганэсу Лёйхтэнтрагеру, той пачэсвае гарбок, той як заўсёды лёгенька ўсьміхаецца, крыху мо больш коса, і кажа, што гэта была б капітальная штука — зладзіць такі працэс, уключаючы абвінавачваньне, допыт і асуджэньне вінаватых, гэта быў бы йстотны ўклад у стварэньне таго парадку, які патрэбен для працьвітаньня дзяржавы, і ён сам перагаворыць з высакародным і шматшаноўным Каспарам Гоерам, шталерам і прэфэктам герцага ў Эйдэрштэдшэне, каб ён ўсё падрыхтаваў, каб слуханьне магло адбыцца неўзабаве ў горадзе Цёнінгу, дзе, дарэчы, падаюць вельмі смачных крабаў і выдатнае піва.