?аза? ханды?ы

Сыр ??ірі мен ?аратау – ?аза? хандарыны? Батыс Жетісуда?ы иеліктеріне е? жа?ын болды. Ж?нібек пен Керей хандар сауда-экономикалы? байланыстарды? ма?ызды орталы?тары ж?не к?шті бекініс болатын Сыр бойында?ы ?алалар?а ?з ???ы?тарын орнату?а тырысты. Сондай-а?, Сырды? т?менгі ж?не орталы? са?аларыны? жерлері ?аза?ты? к?шпелі тайпалары ?шін ?ыс?ы жайылым да еді.

70-жылдары Сауран, Соза? т?бінде, ?лкен шай?астар болды. Асыны (Т?ркістанды), Сы?ана?ты біресе ?аза? хандары, біресе М?хамед Шайбани басып алып отырды. Осындай шай?астарды? бірінде к?рнекті ?олбасшы Керейді? ?лы М?рынды? болды. Ол 1480 жылдан бастап хан болды. Соны? н?тижесінде 15 ?. 70-ж-да ?аза? ханды?ыны? шекарасы ке?ейе берді. О?т?стік ?аза?стан ?алалары ?шін Шайбани ?улетімен арада?ы со?ыстар Ж?нібек ханнан кейін ?аза? ханды?ын билеген Б?рынды? хан (1480-1511 жж.) т?сында да толастамады. Батыс Жетісуда?ы иеліктеріне о?т?стіктегі ?здеріне ?ара?ан ?алалар?а (Соза?, Сы?ана?, Сауран) с?йене отырып, ал?аш?ы ?аза? хандары Дешті ?ыпша?та?ы ?кімет билігіне талаптанушы барлы? хандарды же?іп, ?з иеліктерін ?лкейтті. Дешті ?ыпша?та ?аза? хандары билігіні? орны?уы, М?хаммед Шайбаниды Дешті ?ыпша?та?ы тайпаларды? кейбір б?лігін со?ына ертіп М?уереннахр?а кетуге м?жб?р етті. М?нда ол Темір ?улеті арасында?ы ?зара тартысты пайдалана отырып, ?кімет билігін басып алды.

Сонымен ?аза? ханды?ыны? ??рылуына ?йт?ы бол?ан себептер – саяси ж?не этникалы? процестер болды. Оны? басты этапы – Керей мен Ж?нібекті? ?ол астында?ылармен бірге к?шпелі ?збектерді? басшысы ?білхайырдан кетіп, Мо?олстанны? батысына ?оныс аударуы. М?нда?ы ма?ызды о?и?а – Керей мен Ж?нібекті жа?таушыларды? ?збек-?аза?тар, кейін тек ?аза?тар деп аталуы. ?білхайырды? ?лімінен кейін Керей мен Ж?нібекті? ?збек ?лысына келіп, ?кімет билігін басып алуы. Жа?а мемлекеттік бірлестік ?аза?стан атана бастады.

?асым хан кезе?і

?асым ханны? т?сында?ы ?аза? ханды?ы.

16-17 ??. ?аза? ханды?ы ны?айып, оны? шекарасы ед?уір ?л?ая т?сті. ?з т?сында «жерді біріктіру» процесін жедел ж?зеге асырып, к?зге т?скен хандарды? бірі Ж?нібекті? ?лы ?асым. ?асым ханны? (1511-1523 жж.) т?сында ?аза? ханды?ыны? саяси ж?не экономикалы? жа?дайы ны?ая т?сті. Ол билік ??р?ан жылдары ?аза? хал?ыны? ?азіргі мекен т?ра?ы ?алыптасты.Бірсыпыра ?алалар ?осылды, солт?стікте ?асым ханны? ?ол астында?ы ?аза?тарды? жайлауы ?лытаудан асты. О?т?стік-шы?ыста о?ан Жетісуды? к?п б?лігі (Шу, Талас, ?аратал, Іле ?лкелері) ?арады. ?асым ханны? т?сында Орта Азия,Еділ бойы, Сібірмен сауда ж?не елшілік байланыс жасалды. Орыс мемлекетімен байланыс болды. ?лы князь 3 Василий (1505-1533) билік ??р?ан кездегі М?скеу мемлекеті еді. Батыс Еуропа да ?аза? ханды?ын осы кезде танып білді.

«?асым ханны? ?ас?а жолы» деген ?дет-??рып ережелері негізінде ?аза? за?дары жасалды.

Дегенмен ?асым хан т?сында ?аза? ханды?ы бір орталы??а ба?ын?ан мемлекет болмады. Ол ?асым ?лгеннен кейін бірден бай?алды. ?зара ?ыр?ыс, та??а талас басталды. Мо?ол ж?не ?збек хандарыны? ?аза? билеушілеріне ?арсы ода?ы ?алыптасты.

?зара тартыс кезінде ?асым ханны? ?лы ж?не м?рагері Мамаш ?аза тапты. ?асым ханны? немере інісі Та?ир (1523-1532) хан болды. Оны? айыры?ша елшілік ?не ?скери ?абілеті болмады. Ма??ыт ж?не ойрат хандарымен ?скери ?а?ты?ыстар басталды. Б?л со?ыстар ?аза?тар ?шін с?тті болмады. ?аза? ханды?ы о?т?стіктегі ж?не солт?стік-батыста?ы жеріні? бір б?лігінен айрылып, оны? ы?палы тек Жетісуда са?талып ?алды. Та?ир ханны? інісі Б?йдашты? (1533-1534) т?сында да феодалды? ?ыр?ысулар мен со?ыстар то?та?ан жо?.

Ха?назар хан кезе?і

ХВЫ ?асырды? 60-шы жылдары жары? к?рген Себастьян Мюнстерді? картасында?ы ?аза? Ордасы (Косакі Орда)

16 ?. 2 ж. ?лсіреген ханды?ты біріктіруде ?асым ханны? баласы Ха?назар (1538-1580 жж.) ?з ?лесін ?осты. Но?ай Ордасында?ы алауызды?ты с?тті пайдалан?ан ол, Жайы? ?зеніні? сол жа?ында?ы жерді ?осып алды. Оны? т?сында Жетісу мен Тянь-Шаньды басып алуды к?здеген Мо?ол ханы Абд-Рашидке ?арсы ?тымды к?рес ж?ргізілді. Ха?назар ?зара тартыста ?збек ханы Абдулланы ?олдау ар?ылы Сыр бойында?ы ?алаларды (Сауран, Т?ркістан) ?зіне ба?ындырды. Оны? Абдулламен байланысынан ?оры??ан Ташкентті? ?лысты? ?міршісі Баба с?лтан жансыздары ар?ылы Ха?назарды у беріп ?лтірді.