Беларусь. Памятное лето 1944 года (сборник)

Высновы беларускіх даследчыкаў аб тым, што прычынамі няўдач наступальных аперацый Заходняга фронту ў Беларусі восенню 1943 – зімой 1944 гг. былі не толькі аб’ектыўныя абставіны (недастатковая колькасць тэхнікі, узбраення, боепрыпасаў, асабовага складу, неспрыяльныя кліматычныя умовы, магутныя абарончыя збудаванні праціўніка), але і суб’ектыўныя факты, супадаюць з ацэнкамі іх расійскіх калег. Так, У. I. Фясенка ў сваёй кандыдацкай дысертацыі да суб’ектыўных прычын адносіць няўзгодненасць дзеянняў прадстаўнікоў Стаўкі Вярхоўнага Галоўнакамандавання і штабоў франтоў і армій, недастатковую прапрацаванасць планаў аперацый [7].

I айчынныя, і расійскія гісторыкі салідарны таксама ў тым, што дадзеныя аперацыі не былі поўнасцю правальнымі. Вынікам іх правядзення сталі значныя страты германскіх войск, а таксама немагчымасць для нямецкага камандавання перакінуць дадатковыя сілы на другія ўчасткі ўсходняга фронту, на якіх вырашаліся больш важныя стратэгічныя заданы. Акрамя У. I. Фясенкі, аналагічную думку на старонках часопіса «Военная мысль» выказаў удзельнік баёў па вызваленні Беларусі М. А. Гарэеў [8].

Не абмінулі ўвагай даследчыкі і балючую праблему – якой цаной была заваявана перамога. «3 23 чэрвеня і да канца ліпеня, – адзначае I. В. Цімаховіч, – калі вяліся баявыя дзеянні па вызваленні тэрыторыі Беларусі, страты чаты-pox франтоў склалі 440 879 чалавек, ці 29,8 % ад агульнай колькасці іх асабовага складу да пачатку аперацыі, у тым ліку было забіта 97 232 чалавекі. За перыяд аперацыі франты згубілі 2 957 танкаў і САУ, 822 самалёты, 2 447 гармат і мінамётаў, што складала адпаведна 60 %, 22 % і 6 % ад іх колькасці пры пераходзе ў наступление» [5, с. 233–234].

«У сярэднім у суткі гінула болей 2600 чалавек» дадаюць аўтары выдання «Беларусь в годы Великой Отечественной войны. 1941–1945» [4, с. 448].

Неабходна адзначыць, што прыведзеныя дадзеныя ўзяты з грунтоўнага расійскага даследавання «Гриф секретности снят: потери Вооруженных Сил СССР в войнах, боевых действиях и военнных конфликтах» [9, с. 371].

Варта заўважыць, што сучасная гістарыяграфія Вялікай Айчыннай вайны не адназначная і не аднастайная. Яна не ўяўляе суцэльнага маналіту, як у савецкія часы. Так, Б. Дз. Далгатовіч у артыкуле «Освобождение Беларуси» згадвае бітву за Днепр, Гарадокскую, Калінкавіцка-Мазырскую, Рагачоўска-Жлобінскую, Беларускую наступальную аперацыі і ні слова не гаворыць пра няўдалыя аперацыі Заходняга фронту па вызваленні ўсходніх раёнаў рэспублікі [10].

3. В. Шыбека ў кнізе «Нарыс гісторыі Беларусі (1795–2002)» вызваленню Беларусі прысвяціў некалькі радкоў, згадаўшы толькі аперацыю «Баграціён». Прычым гэтая кароткая інфармацыя пададзена у падраздзеле 29.1 «У чаканні Чырвонай Арміі» раздзела 29 «Напрыканцы нямецка-савецкай вайны. Верасень 1943 – май 1945». Як бачна, аўтар неапраўдана адмаўляецца нават ад тэрміна «Вялікая Айчынная вайна», замяніўшы яго паняццем «нямецка-савецкая вайна», запазычаным з замежнай гістарыяграфіі [11, с. 332–333].

Важнае стратэгічнае значэнне меў Лоеўскі плацдарм шырынёй каля 40 і глыбінёй да 20 кіламетраў, утвораны ў кастрычніку 1943 г. на правым беразе Дняпра пасля вызвалення г. Лоева. Аднак у савецкі перыяд яго гісторыя не стала здабыткам айчыннай гістарыяграфіі. I толькі новыя магчымасці, якія адкрыліся перад беларускімі гісторыкамі у 1990-я – пачатку 2000-х гг., дазволілі раскрыць і гэтую старонку бітвы за Днепр. Аб тым, што Лоеўскі плацдарм «адыграў вялікую ролю ў правядзенні далейшых наступальных аперацый на калінкавіцкім і рэчыцкім напрамках», напісалі аўтары фундаментальная выдання «Беларусь в годы Великой Отечественной войны. 1941–1945» [4, с. 431]. Дадзеная выснова знайшла пацверджанне ў 6-томнай гісторыі Беларусі [12, с. 353]. Аднак найбольш грунтоўна праблема распрацавана Ф. А. Свінціцкім у артыкуле «Лоеўскі плацдарм» [13]. Аўтар падрабязна з указанием канкрэтных дат прааналізаваў дзейнасць падраздзяленняў на тэрыторыі Лоеўскага раёна ў кастрычніку 1943 г. Абапіраючыся пераважна на дакументы, выяўленыя ў Центральным архіве Міністэрства абароны Расійскай Федэрацыі, гісторык доказна сцвярджае, што «у бітве за Днепр на тэрыторыі Беларусі менавіта Лоеўскі плацдарм стварыў умовы для далейшага наступления» [13, с. 36]. Разам з тым, як адзначае аўтар, «поспех на кожным плацдарме быў аплачаны крывёю тысяч салдат. Не стаў выключэннем і Лоеўскі плацдарм. Паводле афіцыйных даных, на тэрыторьй раёна пахавана 9050 савецкіх воінаў, прычым амаль усе яны загінулі ў баях за плацдарм» [13, с. 36]. Высновы даследчыка ўзмацняюць прыведзеныя ў артыкуле табліцы «Баявы і колькасны склад злучэнняў 65-й арміі на 15 кастрычніка 1943 г.», «Баявыя вылеты штурмавікоў за кастрычнік 1943 г.», «Звесткі аб перакідванні на плацдарм франтавых рэзерваў», «Страты 65-й арміі ў другой палове 1943 года», узятыя ў Цэнтральным архіве Міністэрства абароны Расійскай Федэрацыі [13, с. 30, 34, 36].