Бурятские народные сказки. Бытовые

— Тэрэ бэлэгыень тэрэ хэбээрэнь абаад ерэ, — гэбэ. Бэлэ-, гыень тэрэ хэбээрынь абаашажа хаанда өгэбэ. Хөбуүн хүлеэ-

жэ байна харюуень.

Хаан бэлэгыень өзээд, энэ өөрынгөө биһалаг харахадаа:

— Энэ хөбүүнии асарагты, оруулагты, — гэжэ хэлэбэ ха. Хөбүүни оруулба. Хөбүүн ехэ зөдөрһөн байба. Хөөрэлдэжэ

өзэхэдэ өөрынь хөбүүн боложо тодорбо. Эхыень асуужа бө-хыгөө хөөрэлдөөд, хөбүүгээ ехэ һайнаар амаруулба. Хөдыш һайн байбашье, энэ хебуун нюусаар байна. Бай байһаар ни-лээн бояоо. Эхэеэ һанана, эсэгэнь ябуулха гэбэ. Хөбуунээ ябуул-хадаа нзгэ гурбан хошуу сагаан тог бэлэг өгэбэ. Тэрэ тогые тог гэжэ, хэлэхээр бэшэ, гербэ, знак юумэ байхагуй, миин бед зангаар а а, энээнии өхэдөө хэлэнэ даа хаан:

— Ши ябаха болобош. нётогоо буоа, нётогтоо ошоод муу I ' байхагүйш, хэтэдээ хаан болохо байхаш, — гэжэ хэлээд, — хаан* болоод хорт долоон шэрээдэ һуугаад байхадаа, энэ тог хиид-хэхэш. — Ч^гэжэхэлэһэн байгаа.

Тэрэ хөбүүн еитэй сэнтэй, эжытэйгээ напан соогоо гэдэһээ

ж

үлдэхэгүйг юумэ, ба, л эг, вхэг.үй. чюм. һан аа эд. гэжэ 1

энэ бөдыдь, юуш; к>у, м Ьэм; дааj-.гэжэ һанаад, юумэ хэлэнгүй,

мордобо. — "".; awfy-i 'М^Рчй'^

Хаан о. п эж э "хү б ү.ү н: я ба б а. Хөбүүн яба ябаһаар гэртээ ерэбэ Гэртээ ерэхэдэнь, эжынь бэе муу байба. Хөбүүн гэртээ ержэ амараад, баяд ноёдой. Ьаожошон (кучер) болобо. Күүчер бо-лоод ябахадань, ноёдой суглаан ехэ олошорбо. Тэрэ сугдаан дээр хэлсэхэ юумэнь энэ гөрэндөө хаантай болохые хеорэлдэ-дэг байба, һүүлдэ хаантай болхо гэжэ тогтообо. Тщээд хааниие. олходоо ямар хөнии хаан. болгохоб гэжэ ехэ они суглаанууд, дээгүүр хөөрэлдэбэ.

Ламанарнууд, баяд, ноёд, шадалтай зонууд хабаададаг байгаа. Нэгэ ноён ябаһан баян хёнэй хөбүүн хэлэбэ:

—. Бидэ ог-изгуураа тоолоод, огтой ундитай, баян хөнэй хөбүүниие хаан болгохо ёһотойбди, эгээл баян, эгээл ноён хөн хаан болохо ёһотой гэжэ, — хэлэбэ.

Тиихэдэнь нэгэ лама хэлэбэ:

— Хэдыш баян, хэдыш ноён хөнэй хүбүүн ухаагүй haa, эди шэди эрдэмгүй\.һаа, хайшан гэжэ хаан болохоб? Би пана-хадаа өгытэй, өншэншье байг, баян ноёншье байг, эди шэди эрдэм төгэлдэр хөниие хаан болгохо ёһотой, — гэбэ.

— Хаан гээшэ гөрэниие хөтэлхэ, мэдэхэгүй юумэнь үгы, хуу мэдэхэ ёсотой бшуу, — гээд эдэ хоёрой хэлэһэн үгэнүүдтэй хам-жаһан олдууд хоёр янзаар анди боложо буляалдаба. Тыгээд ламын хэлээшэ:

— Эрдэм төгэлдэр хөнии хаан болгохобди, — гэһэн зон олон-ти болобо. Баяд ноёдууд олонтиин дуугаар гээгдэжэ, ехэ

дурагүйнүүд байна, гэбэшье ямар янзын эди шэди өзүүлһэн хениие хаан шэрээдэ һуулгахабибди гэжэ саашань бөгэдынгөө суглаан дээрэ томилхо хэрэгтэй болоно. Нэгэ эрдэм ехэтэй лама хэлэхэдээ:

— Энэ ехэ дасан соохи бурхануудайнгаац. урдуур зайгүй зула хэжэ жэрытэр нэгэ ряд табяад, дасангай баруун үүдээр хөн бүхэниие нэгэшье дотуугүйгээр, ямаршье илгаагүйгөөр оруулаад, зүүн үүдээр нэгэ нэгээрынь гаргаха ёһотой. Хэрбэеэ энэ зуланууд хаан болохо хөнэй ороод гархадань, хуу нэгэ нэгээрээ өерөө бадараа һаань, тэрэ хөн хаан болохо ёһотой. Иимэ эди шэди харуулһан хөн манай дунда бии болоогүй байна, мөнөө бии болоһон байгаа haa, өнэхөөрөө хаан боложо шадаха хөн бии болоһон байха ёһотой.

— Зай, энэ һанамжа зүйтэй гээшэ, — гэжэ энэ ёһотойл үйлөө-рөө дайралдаха ха, баяд ноёдто дайрөлдаха ёһотой, өгы һаа эрдэм. төгэлдэр ехэ "ааманарну^дта дайралдаха аабза, иимэ хөн хаан болоходонш болохо байна, — гэжэ бүгэдынгээ, суглаа-гаар баяшуултайгаа, ноёдтойгоо хамтатогтообо.

Эиээнэй һүүлээр ехэ дасангынь урагшаа, гурбан үүдэтэД баруун үүдэ орхотой адли баруун ханаарынь хойшоо ходо.һу, — бариһан гуыгарбаа соо ном табяад, хойто ханаарынь ергэлжэ,

б!

зүүн ханаарынь зүүн үүдэндэ тултар урдуураа табсантай, бо* тнтой номтой бурхантай гунгарбаанууд соозула баряад, баяд ноёдһоо эхнлээд, хөн бөхөниие нэгэ нэгээрнь оошороор оруулжа эхилбэ. Өгытэй өншэн олдууд эгээ һүүлдэ орохо ёһотой байба.

Нэгэ нэгээрээ орбо: баяшуулайнь орход, ноёдойшье орход, өгытэй ядуушуулайшье орход тэдэ зуланууд бадарбагүй. Харин эгээ һүүлдэ нөөхи өншэн хөбүүнэй хоозол дээрээ һуужа бай-һыень оруулба. Тэрэ хөбүүнэй орходо тэрэ олон зуланууд нэгэ нэгээрээ һэмээхэнээр бадаржа, тэрэ хөбүүн шэрээд* гаржа Ьууба. Хөн амитан гайхалсаба. Баяд, ноёд ехэ муудажа, бу-руушаана, өөһэд хоорондоо хөөрэлдэнэ:

— Энэ еншэн хөбүүн төрэл гарбалааш мэдэхзтүй, өгытэйи өгытэй, ядуугайн ядуу амитан хаан болохо гэжэ юу байхаб, знээниие өөһэдынгөө суглаагаар өни болонгүй дары шиидхэхэ ёһотойбди, — гэлсэбэ.

Хөбүүн хаан шэрээдэ Һуугаад байхадаа юуш болоһониинь, саашаа юуш болохыень мэдэнэгүй, ухааниинь хөрнэгүй. Өөрын-гөө ухаанда эсэгынгээ аша тупые хүлеэнэ. Хорин долоо хоиоод, тогоо мандуулхадамни, нэгэ эди шэди оржо ерхэ бэзэ гэжэ һанаад, хоногоо тооложо hyyxanaa бэшэ юумэ байбагүй тэрэ хөбүүндэ.

Тыгээд баяд, ноёд хоорондоо ог ундиингаа списэгээр суг-ларжа суглаа хэдэг болобо. Тэдэ суглаануудайнгаа һүүлшиин тогтоолоор энэ хөбүүнэй хүсэндээ ороогүй байхадань, манай өөрымнай хуулиин хөсэеэ алдаагүй байһан дээр огой баян хө-нэй хөбүүниие хаан болгожо, энэ хөбүүниие алаха, өгы хэхэ гэжэ шиидхэбэ. d