Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I

– Я не хачу, каб імі цешыўся нехта яшчэ. Зрэшты, вам магу падарыць гэтага фаўна.

Фаўн з часам прыдбаў высакародную цёмную паціну, уцёртую ў мармур. Яна не зніжала яго белі, а толькі надавала яму рэльефнасць і прыгажосць жывога цела.

Фаўн з’едліва ўсміхнуўся Баранаву. Генерал не помніў сябе ад радасці. Гэта было больш каштоўна, чым “Нерон” Юсупава, звычайны афіцыйны бюст рымскіх часоў. У Юсупава была толькі адна “ступа” з такой вось пацінай. А гэта… Элада! У яго, Баранава, ёсць ужо бюст Агрыпіны. Цяпер ён пераплюне і Юсупава з яго “ступаю” і Шарамецева з ягонай славутай пампейскай “Козачкай”.

– Бярыце, генерал. Я вызваляю гэтага фаўна ад наканаванасці.

Загорскі ўбачыў, што клюнула. Некалькі такіх пастак, для кожнага тыпу людзей, было расстаўлена ў яго.

– Пашкадуйце гэта, князь, – узмаліўся рэвізор. – Выбух – і…

– Усё адно жывём на вулкане. Не я, дык нехта другі.

Баранаў зразумеў намёк. Ды гары яно гарам, каб праз вежу нейкага ідыёцкага манастыра загінула такое. Але яму было страшна: а раптам і на яго данос?

– Вы ведаеце, што на вас ёсць ананімны данос, князь?

– Магчыма. У мяне шмат ворагаў.

– Аб манастыры.

– Чуў і такое. Спадзяюся, не ігумен скардзіўся.

– Не, ён якраз маўчыць.

“Яшчэ б ён крычаў, – падумаў князь. – Хто яго, калі ён крычаць будзе, бітага на месцы пакіне”.

– Бачыце, ветру з манастыра… мне баяцца не даводзіцца. Я ж кажу: плётка ворагаў.

– А дачка?

– Ды што дачка. Вы лепей спытайце ў яе і ў зяця. Жывуць. Пасаг – дзве тысячы душ. Чаго ім яшчэ?

Баранаў паспакайнеў.

– А хто ж манастыр спаліў?

– Французы, любы генерал, французы. Усё яны, фармазоны. Буанапартэ…

– А кляштар?

– Але, – сказаў Загорскі, – частавалі нас там, частавалі. Такія гасцінныя людзі!

І ўсхапіўся:

– Няўжо яны скардзіліся?

– Што вы. Наадварот, хваляць.

– Вось бачыце, генерал, як можна звяртаць увагу на данос без подпісу… Дый наогул, што гаварыць аб гэтым… Давайце лепей у фараон перакінемся.

“Сволач, – падумаў Баранаў. – Яшчэ дражніць. Ну, я ж табе зараз за фаўна грошы прагуляю. Адмовіцца не магу, па няшчаснай слабасці маёй да антыкаў, дык я ж зраблю так, што я ў цябе гэтага фаўна куплю. І рукі будуць вольныя”.

– Калі ласка, князь.

“Дурань, – думаў Загорскі. – Ты ж не толькі дурань, ты яшчэ і сволач. Паглядзім, хто прайграе. Каб прайграць у час ды ўмела, на гэта лепшыя мазгі патрэбны, чым у цябе…”

Перад світаннем Загорскі ўстаў з-за стала ў страшэнным пройгрышы: прагуляў Загоршчыну. Баранаў, не разумеючы, як жа гэта так атрымалася, што ён узяў хабар, маліў яго не лічыць гульні ўсур’ёз.

– Радавы маёнтак, князь. Яго ж нельга прайграваць.

– Нельга. Але карты. Няшчасная слабасць!

– Давайце не лічыць.

– А гонар, генерал? Не, картачныя даўгі трэба плаціць.

Баранаў і верыў у хабар, і не верыў. Але нават калі і не хабар, хто паверыць, што не хабар. Радавы маёнтак таго, каго рэвізуеш. Дый не дазволяць! Апекаванне над “умственно несостоятельным” князем. Жах! Сведкі побач.

– Кіньце, генерал… Загоршчыну, вядома, шкада. Дык давайце я пад распіску аддам вам за яе грошы. Га? І нязручна не будзе. На імперыялах пячаткі няма, адкуль яны.

“Заблытаў, загубіў, акаянны… Адной пятлёй цяпер звязаныя. Ён на дно, і я на дно, за ім. Грошы, вядома, не скажуць, адкуль яны. А распіскі ён не пакажа. Божа, толькі б галаву з пятлі, ды давай бог ногі”.

І, унутрана прыміраючыся з усім, махнуў рукой.

А Загорскі, адлічыўшы грошы за траціну маёнтка, – “Хопіць і гэтага, ды і фаўн дапоўніць”, – гасцінна сказаў:

– Дык я статую да вас адпраўлю са сваімі.

Баранаў надзёрся ў маёнтку да сініх чарцей. Яго пасадзілі ў карэту і “еле можаху” адправілі ў Сухадол. Адтуль ён накіраваў у Пецярбург дэпешу, што “монастырь сгорел от неизвестной причины и, предпочтительно, едва ли не от руки злодея-корсиканца. Дальнейшее же дело за давностию и неотысканием следов, князя Загорского обеля, следует предать забвению”.

Загорскі перамог. Але гэта не прынесла радасці. Брыдка! Нізкі свет!

І ён пусціўся ў разгул так, што самому страшна рабілася. Загоршчыну запісаў на сына. Мільён яшчэ да вайны быў пераведзены за мяжу і пакладзены роўнымі долямі, пад тры складаныя працэнты гадавых, напалову ў швейцарскі і напалову ў англійскі банк.

Нашчадкам няма чаго дакараць яго за разгул. Ён нікога не збядняе. Ён прапівае паўдзённыя землі. Піце, людзі! Піце! Гуляйце ўсе!

Скакалі коні, захлынаючыся бомамі, стралялі гарматы, лілося віно, купляліся статуі і карціны. Кожны месяц нехта абпіваўся да святых дароў.

…Пакрысе гэта абрыдла яму. З нешматлікімі сябрамі ён замкнуўся ў маёнтку, стварыўшы нешта накшталт братэрства, філосафам якога быў Эпікур, а рэлігіяй – Вальтэр.

Музыканты. Спектаклі прыгоннай оперы. Усё, што можа даць мастацтва і вытанчанасць, прырода і каханне.

І пустата.

Паступова адыходзілі верныя сябры. І толькі ён са сваім жалезным здароўем жыў, усё глыбей пагразаючы ў меланхоліі і мізантропіі. Памерла дачка – і да ўсяго гэтага (з узростам ён стаў мякчэйшы) дадаліся туга, мукі сумлення.