Каласы пад сярпом тваiм. Кніга першая. Выйсце крыніц

"Да чаго падобны на прадзеда, на Акіма. Нават жэсты. Нават манеры. Нават голас. Валасы, праўда, і ў нявесткі каштанавыя, але гэта не ад яе… Такія вось у Акіма, у бацькі, былі… І не спешчаны… Сакалятнік, як прадзед… Манеры толькі горшыя: велічы мала. Гэта ўжо ад праклятага веку… Усё Акімава… Не, не ўсё… У таго былі сінія вочы, а ў гэтага шэрыя, матчыны… Значыць, дрэнь унук, бо гата жанчыне добра, а мужчыну, ды яшчэ Загорскаму — н-не… Будзе як сынок: ні цёплы, ні халодны… Ды яшчэ, крый божа, у царкву пацягнецца… Да пацукоў, да Кур'яновага пляменнічка-капрала…"

I, нібы адразу страціўшы ўсякую цікавасць да Алеся, чалавек сказаў:

— Так таму і быць… Хадзем, князь…

Гэтае "князь" прагучала роўна, спакойна.

Вежа кінуў качак на гарматны ствол і пайшоў паперадзе, выціраючы далоні. Пайшоў, не цікавячыся, ідзе за ім нехта ці не.

Касюнька асталася сярод двара, і толькі Алма пабегла за дзедам, зрэдку азіраючыся на ўнука, быццам не разумеючы, што звязвае яго са старым і што наогул трэба з ім рабіць: кусаць за лыткі ці падціскаць хвост…

— Сабака?.. Хто дазволіў?

— Ніхто, — сказаў Алесь, гледзячы проста яму ў вочы. — Я падумаў, што калі вы не хочаце бачыць людзей, дык, можа, сабака зробіць хоць трохі разнастайным наша баўленне часу?

— Маеш рацыю, — сказаў стары князь. — Сабачая нізасць не так рэжа вока. Яна — прыроджаная… Даволі мілы сабачка.

Выйшлі з тунеля, і тут вачам адкрыўся партэрны фасад палаца, вялізны, трохпавярховы, з круглым бельведэрам, што быў укрыты золатам.

— 3 паўднёвага фасада ёсць каскад, — сурова сказаў князь. — Сотня статуй. Некаторыя з механізмамі. Не будзеш даглядаць, загубіш — шэлег табе цана.

Алесь маўчаў. Яму не хацелася гаварыць з гэтым чалавекам. А князь, здавалася, не заўважаў.

Чацвёртая балюстрада абрывалася над адхонам. Уніз вялі сходы, паўз якія праязджаў Алесь. А далей алея, бераг Дняпра, далячынь. Без канца.

…Князь спяшаўся. Ён ужо шкадаваў, што вырашыў пазнаёміць гэтага чужога чалавека з яго будучымі ўладаннямі. Гэта было ўтомна.

— Надумаешся прыехаць… па неадкладнай справе — адразу ж едзь, — суха сказаў князь.

— Наўрад ці надумаюся прыехаць.

— Чаму гэта?

— Дома весялей.

— Магчыма. Але забаўляць цябе мне, летнаму чалавеку, не да твару. У мае часы дваране твайго ўзросту валілі дзікоў… У вас замест гэтага, здаецца, царква?.. Ёсць яна?

— Ёсць.

— Табе, вядома, там цікавей. Прыедзеш — пастаў там за мяне свечкі Кур'яновым святым, Кукшы, ды Сергію, ды яшчэ якой-небудзь святой Матруне Мокрападоліцы.

— Пастаўлю, — суха сказаў Алесь. — Чаму не зрабіць паслугі таму, хто веруе.

Удар быў несправядлівы, пад самае сэрца, але хлопец не ведаў гэтага.

Князь, падціснуўшы вусны, паглядзеў на яго, але нічога не сказаў.

Строгі будынак з вузкімі вокнамі стаяў у парку, прымыкаючы да пляцоўкі, абкружанай мурам.

— Мой арсенал, — сказаў Вежа. — Зброя, як кажуць, з часоў Гастамысла і да нашых дзён. Тут яе чысцяць, берагуць… Тут вучаць — у тым двары за мурам — коней, каб не баяліся стрэлаў… Усё гэта нікому не патрэбна… Як усё на зямлі.

…У арсенальнай зале адбылася сутычка.

Князь паказваў шаблі, старыя мячы, кінжалы, корды. І вось адна шабля, лёгкая нават на выгляд, з похвамі, інкруставанымі чырвонай яшмай і мядовым бурштынам, здалася Алесю такой прывабнай, што ён пацягнуўся да яе і пачаў абмацваць інкрустацыю рукамі.

Князь цярпець не мог гэтай прывычкі — мацаць.

— Віншую, — сказаў ён. — Гэта цябе на дзядзькаванні навучылі такім манерам, каб усё церці? Ды, можа, яшчэ, папляваўшы, крысом світкі?

Алесевы шчокі запунсавелі. Чапаць можна было ўсё, акрамя яго мужыцкага мінулага. Хлопец узняў вочы:

— А чаму б і не ўзяць у рукі?

— Гэта інкрустацыя.

— Гэта — сталь, — сказаў Алесь. — Усё астатняе толькі прывесак да яе. А яго можа і не быць.

— Гэта парадная зброя, — суха растлумачыў стары. — Аздоба.

— Зброя не можа быць аздобаю.

— Ого, — сказаў князь. — Дзе ж гэта ты вучыўся павазе да зброі?

Алесь глядзеў проста ў вочы гэтаму чалавеку, якога ён, здаецца, пачынаў ненавідзець.

— У мужыкоў, — сказаў ён. — У тых, у каго яе мала, але ўся яна пры справе.

— Пры спра-аве, — сказаў князь. — Панскія дровы сячэ.

— Мала што яна можа секчы, — сказаў Алесь.

Халодная ярасць аж звінела ў ягоных вушах. А князь падбаўляў жару:

— Каб яна пры справе была, як ты кажаш, не сядзелi б мы тут з табою. Так што ты мне сваiх чарнапятых не хвалi.

Са скрухаю паківаў галавою:

— Аддалі, называецца. Адно цікава было б ведаць: чаму цябе там для душы навучылі? У што ты верыш, акрамя "лусне пан па шчацэ — падстаў другую"?

— Я веру ў каня святога Міколы, — збялеўшы, сказаў Алесь. — І я пайду пры гэтым кані…

— Я шмат бачыў маладых людзей, смелых на язык, — сказаў дзед. — Яны, на жаль, не былі смелыя на справу… Ён "пры кані"… А ты не баішся, што гэты конь цябе ўбрыкне?

— Ён ведае сваіх.

— Ён ведае тых, хто ўмее ездзiць…

Яны выйшлi з арсенала ва ўнутраны двор i спынiлiся ля ўвахода на круглы манеж. Жэрдкi адгароджвалi iх ад арэны.

Якраз у гэты момант некалькі конюхаў вывелі са стайні каня. Яны часта пераступалі нагамі і нацягвалі вяроўкі, не даючы жывёле магчымасці кінуцца ўбок або павярнуць галаву і схапіць зубамі.