Kets Yulduzi

— Plyonka kitoblar — yangilik emas, — dedi Kramer. — Bizda bundan ham qiziq narsalar bor. O‘rtoq Artemyev uchun qanday kechki programma tuzamiz? Qeling, bunday qilamiz: avval dunyo yangiliklari bilan tanishtiramiz. Kets Yulduzida turib ham dunyo voqealaridan bexabar qolmayotganimizni bir ko‘rsatib qo‘yaylik. Keyin «Quyosh ustuni» ni berasiz…

— Yangi romanmi bu? — so‘radim men.

— Ha, shunday desa ham bo‘ladi, — javob berdi Kramer kulib. — Yeki, mayli, «Atmosfera elektrostansiyasi» ni bera qoling.

Nilson bosh silkib, yashikdan doira shaklidagi silliq metall qutilarni oldi.

Kramer karavotga yotishimni so‘radi. Keyin qutilarni dastali yashikka joylab, boshimga kiygizib qo‘ydi.

— Bemalol eshitib, ko‘rib yotavering, — dedi u.

— Yetibmanu lekin hech narsani ko‘rmayapman ham, eshitmayapman ham. Butunlay jimjitlik, qop-qorong‘i.

— Dastani o‘ngga burang, — dedi Kramer.

Men buradim. Bir nima shirqilladi, keyin asta shig‘illagan ovoz eshitildi. Kuchli nurdan ko‘zim qamashib ketdi. Men bir daqiqa ko‘zimni yumdim, shu payt qulog‘imga bir tovush chalindi:

«Afrikaning tropik changalzorlari madaniy dehqonchilik uchun tozalanmoqda».

Ko‘zimni ochib, Afrika quyoshidan yaltirab turgan zangori okean sirtini ko‘rdim, unda jangovar safga tizilgan kattakon flot: drednoutlar, linkorlar, kreyserlar va har xil tur va sistemadagi qiruvchilar. Bu yerda yo‘g‘on mo‘rilaridan qora tutun burqsitayotgan eski harbiy kemalar ham, nisbatan yangiroq, ichdan yonadigan dvigatelli va so‘nggi — elektr dvigatelli teploxodlar ham bor edi.

Bu manzara shu qadar kutilmagan ediki, men beixtiyor seskanib ketdim. Nahot yana urush bo‘lsa? Butun dunyoda kapitalizm Drednout — zirhli eng katta harbiy kema.

gugatilgan-ku, yana qanaqa urush bo‘lishi mumkin? Oqibati renolyutsiyaga olib kelgan so‘nggi urush vaqtidagi eski filmni berishmadimikan menga?

«Qirg‘in qurolli bo‘lgan harbiy flotni biz yuk tashuvchi transportga aylantirdik», — davom etdi haligi ovoz.

— Ha-a, gap bu yoqda ekan-da! Boya o‘tkir nurdan ko‘zim qamashib, dahshatli dengiz to‘plari o‘rnatilgan jangovar bashnyalar olib tashlanganini payqamagan ekanman. Ularning o‘rniga kemalarga yuk ko‘taradigan kranlar o‘rnatilgan edi. Kemalarning «jangovar» safi bilan yangi qurilgan gavan o‘rtasida yuzlab sayiqlar, shatakchi katerlar, barjalar qatnab turibdi. Gavanda yuk tushirish qizg‘in davom etyapti.

Men dastani yana buradim. Iye… bu ham urushga o‘xshaydi-ku.

Kattakon qarorgoh, oq chodirlar va oq tusga bo‘yalgan faner uylar. Uy va chodirlar oldida oq kostyum kiygan odamlar — yevropaliklar va qora tanlilar. Qarorgoh ortida ko‘kka o‘rlayotgan hammayoqni tutun bosib ketgan…

Yangi «kadr» — odam bolasi o‘tolmaydigan tropik o‘rmon alanga ichida. Kultepa ustida bahaybat furgonlar — po‘lat ustunlarga simto‘r tortib ishlangan kattakon yashiklar turibdi. Ularning ichida odamlar ixcham mashinalar bilan to‘nka Qo‘porishyapti.

«Tropik changalzorlar — Yer yuzining eng serquyosh yerlari. Lekin bu joylar ilgari madaniy dehqonchilik uchun qo‘l yetmas joylar edi. O‘tib bo‘lmas o‘rmonlar, botqoqlik, yirtqich hayvonlar, zaharli ilonlar, qurt-qumursqalar, omonsiz bezgak… Endi ularning hozirgi qiyofasini ko‘ring…»

Tep-tekis voha. Traktorlar yer haydayapti. Qora tanli traktorchilar oppoq tishlarini yarqiratib jilmayishadi. Ufqda ko‘p qavatli uylar, ko‘m-ko‘k bog‘-rog‘lar… «Changalzorlar millionlab kishilarni boqadi… Siolkovskiy g‘oyasi ro‘yobga chiqmoqda…»

«Iye-ye, shu yerda ham Siolkovskiymi? — ajablandim men. — Kelajak insoniyatga qanchalab g‘oya tashlab ketishga ulgurdi u!»

Xuddi o‘z savolimga javob olganday. Yerni Siolkovskiy g‘oyalari bo‘yicha o‘zgartirishning ajoyib manzaralarini ko‘rdim.

Quyosh energiyasidan foydalanish yo‘li bilan sahrolarni yashnayotgan vohaga aylantirish; qadam yetmas tog‘lar bag‘rini turarjoy va yam-yashil bog‘lar uchun moslashtirish, quyosh dvigatellari, suvning ko‘tarilishi, qaytishi va dengiz to‘lqinlari kuchi bilan ishlaydigan mashinalar; quyosh energiyasidan ko‘proq bahra oladigan yangi xil o‘simliklar…

Endi bu yog‘i mening soham. Bu sohadagi yutuqlardan xabardorman.

Dunyo kino yangiliklari tugadi. Bir minutlik tanaffusdan keyin yana ovoz eshitildi. Bu hikoya ipidan-ignasigacha ko‘z oldimdan o‘tdi.

«Men yangn tipdagi aerochanalarning sinov poygasida ishtirok etganman, — deya gap boshladi ovoz. — Oldimizga ogir vazifa qo‘yilgan edi: biz qutb doirasi ortida tundra oralab yuzlab kilometr yo‘l bosishimiz kerak edi.

Men poyga boshligi edim, kolonnani boshqarib borardixug. Biz to‘ppa-to‘gri shimolga qarab borardik.

Hammayoq ziz-ziyo. Ko‘kda shimol yog‘dusi ko‘rinmaydi. Io‘limizni faqat chana chiroqlari yoritib turibdi. Ellik daraja sovuq. Tevarak-atrof kimsasiz qor sahrosi.

Biz kompasga qarab ikki kun yo‘l bosdik.

Birdan ufq qizarganday tuyuldi menga.

— Shimol yog‘dusi boshlanyapti. Yurish yengillashadi, — dedi chanamizni haydab borayotgan hamrohim.

Yarim soatlardan keyin shimol ufqi yana ham qizaribroq ko‘rindi.