Kets Yulduzi

— Shlshsov shunga erishdi ham. Samaralarini ko‘ryapmizmi? Mana bu nusxaga bir qarang. Xo‘sh, bunga nima deymiz? Xa-xa-xa!

Men hangu mang bo‘lib qoldim. Qarshimda bo‘yi odam baravar keladigan buta o‘sib turardi, yaproqlari shapaloqday, qip-qizil sersuv mevalar naq tarvuzday, o‘zi zemlyanikaga o‘xshaydi. Ha, rostdan ham bahaybat zemlyanika. Tanasi yerga yastanmay, yuqoriga bo‘y cho‘zgan. Ingichka bandlarda shunday katta mevalar osilib turardi. (Og‘irlik yo‘qligining sharofati bu.) Ba’zilari qipqizil, ba’zilari hali pishmagan.

— Bitta butadan kuniga o‘nlab mana shunaqa meva terib olamiz, — deb sayrardi Kramer. — Bir yoqdan uzsang, bir yoqdan pishib turadi. Tinim yo‘q. Bizning o‘simliklarimiz hatto Yerdagi tropik o‘simliklar qiladigan ikki haftalik hordiqni ham bilmaydi. Quyosh nurini emib, tuproqdan suv va oziqni so‘rib, shirin-sharbat mevaga aylantirib beraverdi. Bu yerga. Quyosh botmaydi. Oranjereyadagi atmosfera hamisha sof. Bu bir tomondan. Ikkinchidan bu yerdagi atmosferada xuddi toshko‘mir davridagiday karbonat kislota ko‘p.

— Karbonat kislota haqida gapiruvdingiz.

— Manavi barglarga qarang, — davom etdi Kramer, mening luqmamga parvo ham qilmay. — Ular deyarli qop-qora, shuning uchun ham quyosh energiyasiki batamom o‘ziga yutadi, lekin o‘simlik qizib ketmaydi. Suvning buglanishi kamayadi, xolos. Bug‘lantirish uchun o‘simlik qancha energiya sarflashini bilasizmi? Foydali ishga nisbatan o‘ttiz besh-qirq marta ortiq. Bu yerda esa ana shu znergiya «go‘sht» ga ketadi. Yaproqlarning qalin, go‘shtdorligini ko‘ring. Ba’zilarida barg og‘izchalari ham ko‘rinmaidi. Mevalarining kattaligi-chi! Mana bu nusxa esa faqat ajratadi, — dedi u. barglaridan suv tomchilab turgan bir ko‘katni ko‘rsatib. — Bu o‘simlik emas, Bogchasaroy fontani. «Ko‘z yoshi fontani» nk ko‘rgaimisiz? Tomchilagani tomchilagan! Bu bizning tabiiy suzgichimiz.

— Mana bu ham ajoyib o‘simlik, — davom etdi u tor ko‘prikchadan yurib borarkan. — «Meva sharbati do‘koni» yoki sharbatxona. Ko‘ryapsyzmi: tanasida yoriq bor, undan ham suv tomyapti. Tatib ko‘ring-a? Qalay, shirinmi? Limonad! Tuproqqa e’tibor bering — naqadar mayin? Foydali bakteriyalar ham mingta zarrachaga bittadan emas, o‘nlab to‘g‘ri keladi. No‘xat, loviyalarga bir qarang. Har bittasi naq olmaday!

— Manavi shisha to‘siqlar esa ayrim o‘simliklar uchun maxsus sharoit yaratish maqsadida qilingan: gazlarning eng muvofiq tarkibi, eng soz harorat shu bo‘limlarda. Zararkunandalar yo‘q. Begona o‘t yo‘q. Nur o‘tkazgichlar eng maqbul nur tarkibini uzatib turadi… Ira! Ira! Nima qilyapsan, tentak, — deya qichqirdi u birdan va sakrab, oranjereya bo‘ylab uchib ketdi. — Ira! Ira! — hamon baqirardi u qaysidir buta ortida, xuddi birov uni pichoqlayotganday.

Bu odamga nima bo‘lgan o‘zi? Yaqindagina og‘ir-vazmin, xushmuomala yigit edi. Endi bo‘lsa sirkasi suv ko‘tarmay qolibdi? Men uni nima bu qadar g‘azablantirib yuborganini avvaliga tushunmadim. Keyin qandaydir shovqin va vishillagan tovushni eshitdim, to‘kilgan yaproqlar voronkaning keng og‘zidan tubiga tomon uchib kelardi.

— Nega ventilyatorni bunchalik qattiq qo‘yding? Dovul qo‘zg‘amoqchimisan? — qichqirardi Kramer? — O‘simliklarni payhon qilmoqchimisan?.. Pasaytir, hozir Yerga uloqtirib tashlayman!

Shovqin va barglarning harakati sal bosildi. Qayerdandir chiyillagan ovoz eshitildi:

— Kecha o‘zing yigirma oltiga qo‘y, deb tayinlagan eding-ku…

— Tush ko‘rgansan!

Men yo‘l-yo‘lakay ayniqsa diqqatimni tortgan o‘simliklar oldyda to‘xtab, shisha doira tomon yurdim… Ingichka poyali ko‘knori gullari cho‘g‘day lovillab turardi. Ularning har bir chanog‘i chaqaloqning kallasiday keladi.

— Ko‘ryapsanmi? Chayqalib, ko‘knori urug‘ining to‘kilishini ko‘ryapsanmi! — deb baqirardi u.

Bu urug‘ning har bittasi no‘xatday edi.

«Voronka» ning o‘rtasiga tomon ko‘p metrli poliz va sabzovot maydoni cho‘zilib ketgandi. Diametri yarim metr keladigan kungaboqar kajavasi tuproqqa yastanib yotibdi. Bodring, sabzi, kartoshka, zemlyanika, malina, uzum, smorodina, krijovnik, olxo‘ri, javdar, bug‘doy, suli, qorabug‘doy, qand lavlagi, kanop… Ularni arang tanidim: shakli va hajmi shu qadar o‘zgarib ketgan edi.

Men har qadamda hayratdan to‘xtab qolardim: bu nima o‘zi?..

Yerdagi kichkina daraxtlar azim qiyofaga kirgan va aksincha, bahaybat daraxtlar bu yerda pak-pakana. Bir oz qorong‘iroq joylarda ulkan qo‘ziqorinlar o‘sib yotibdi…

Mana, subtropik va tropiklar. Mevasi nihoyatda katta mitti anjirlar, bo‘yi soyabonday, lekin mevasi yerdagidan ikki baravar katta, kokos palmalari, kofe, kakao daraxtlari va choy bugalari.

Bir shisha yashikda mitti daraxtlardan iborat tropik o‘rmon. Palmalar, bananlar, qirqquloq, chirmovuq… Bu yerda odam o‘zini liliputlar mamlakatiga tushib qolgan Gulliverday his qilishi uchun faqat kalamushga o‘xshagan fillar yetishmaydi, xolos.

Yerdagi barcha yutuqlarim nihoyatda arzimas bo‘lib ko‘rindi ko‘zimga!