Хан Кене (на каз.яз.)

— оан шбегілеріне сену иын. Жеілтек йел трізді, здеріні кіл ауан жаына арай жалт ете тсулері оп-оай… Есіл ерлер аалдыпен мерт болып жрмесе нетсін.

«Жо, Ожар баяы Ожар. Мнымен бірге бір айыа мінуге болады». Сейтен жан-жаына ойлана кз тастады. Кн кешкіріп алан екен. Дала майт топыратанып, жаз ортасы ауып сары балатана тскен, таспа жоыша мен жатаан, шегел кездесе бастаан. р тста ойдым-ойдым алы араай крінеді.

Кн соы сулесін адыр стіне жайып салып, меіреу даланы ызылт сулеге блеп, батуа айналан.

Аздан со кш алы опалы, ккпебек ойпата енді. Бл ара аржас руыны е шалай жайлауы. Бдан рі Балаш лкесі, Сарысу алабы, Сыр бойы басталады. Самсай кшкен жрт арт жатарында блдырай арауытан Ара тауларына аладай бастады. азір кн батады, жабылан ымыртпен бірге туан лкені е соы селеуіті де шпек. Арттарына брылып араан сайын жрегіне суы семсер тигелі трандай кілге м, кзге жас келді. Алда не ктіп тр? Баыт па? Михнат па?

Дл осы стте батып бара жатан кнменен бірге азалы, зарлы н естілді. Ылдиа арай ентелей лаан кшті бір бйірінен, жал-йрыы кзеулі тайа мінген, екі бйірін таянып алып, «Елім-ай» нін салан он трт-он бес жасар ара торы ыз бала крінді. Табиат инаан бейкн елікті баласындай жылап келеді.

Кшке ерген жртты кіл-кйін дл шерткендігінен бе, тірі пенде оны нін бзар емес. Тмен арап улей береді. Сейтеннен «тотат» деген бйры болмаан со, жрт нді мая тыдауда. ыз бала шырылдай толиды:

Туан жерді ия алмай тау мен тасын,

Біз келеміз тыя алмай кзді жасын,

Не жазып ек, жасаан, таптатардай,

Крінгенге халымны алтын басын.

Арман етіп жазылмас жан жарасын,

Ата-мекен тастады ке даласын.

з жеріе сыя алмай бараныда

гей елден, айран жрт, не табасы?

Шыпай жатып бесіктен айы торып,

Саралдатай жабырсыз алан солып,

айда барса алдыда орыт крі,

Неге туды баытсыз халы болып.

ыз баланы ні Сейтенні ккірегін тырнап жатан трізді, абаы салбырап тнжырай тскен. Егер н бдан рі созылса сонау артта алып бара жат- ан туан жеріне деген асіреттен жрегінен ан тамшылайтындай крінді. Осы бір блан-талан болып келген кйікке шыдай алмаан Сейтен «тотат!» деп олын ктерді, ыз ні пыша кескендей зілді.

Енді кш шбаладамай, алды-артын жиып, клді ыыстай таяп келеді… Алдарында жазы ала, одан тсе, арада ол созым жерде здері ашып бара жатан гей лке.

Сейтен бірдемеден сескенгендей атыны басын тартты. Алдынан клмен атарласа созылан алы опа амысты здері беттеген кз жетер-жетпес бір тсынан, лдене ара ете тскен трізденді. Кзі анша ыраы болса да не екенін аны айыра алмады. А дейін десе, кісі бойы амыстан алай крінеді? Адам дейін десе елсіз алы опаны арасынан не таппашы? ры-ары дерлік, бл ара ара жолдан шалай… лде бларды ізін адыан жау ма?

Сейтенні кіліне кмн кірді. Біра Ожар оны бл кдіктен ада етті. Сейтен кргенді б да крген екен.

— Сейтеке, — деді ол атын тебініп таяй тсіп, — кшті жинаы стамаса болмас. Бл Мы арал ойнауы орынышты. абан да, жолбарыс та бар десетін. Жаа байадыыз ба, не бір тстан жгірген асырды?..

— Мен адам ба деп едім.

— Бл араа адам айдан келсін. Мен аны крдім. асыр. Сір оян уып жрген болуы керек, секіре жгірген трі сойан.

— асыр болса асыр шыар. Жассы ой, аны крген болса…

Енді кш брынысынан жинаы жрді. Сойыл, шопар стаан арулы жігіттер жан-жаынан оршап, мал біткенді ортаа ала, шашау шыармай, ттаса тсті. Тек тн ортасы ауан кезде, жаасы атты кісі крінбес алы анаурайлы Басклді тсына келгенде ана:

— Осы арада азыра кз шырымын алдырса айтер еді, Сейтеке, — деді Ожар. — атын, бала бден алжырады, жігіттерді де кейбіреулерін ат соып тастаана сайды.

— лі де жре тссек… онуа бір ауіпсіз ала таппаса болмас.

Кшке бл ір млде бейтаныс. Жолды ан-слсіз ср бетті, шілтиген Смен ана біледі. Жн крсетіп келе жатан да сол.

Ол Ожара бір кз тастап, Сейтенге арады.

— Мндай жедел жріске жрт шыдар емес. Ат шалдыруа да осы ара дрыс. Бдан рі шалын азаяды да амыс-урай кбейеді.

— Айтандары болсын… — Сейтен зі бірінші боп аттан тсті. — Жрт та сыз бергенше кз шырымын алсын… Ал біз кезектесе кзетелік.

— Мал.

Тйелер шгеріліп, арбалар доарылып, жрт дабырлай орныа бастады.

Сейтен жанына топырлай жиналан серіктеріне:

— р арауыл бір бие сауымдай уаыт кшті айнала жреді. Алашы кезек зімдікі, — деді. — Менімен бірге айсы аласы?

— Мен.

— Мен.

— Мен.

Зор денелі ш жігіт топтан блінді.

— Сізден кейінгі кезек менікі, — деді Ожар.

— Жата бер. Бір таа шыдармын!

— Сізді рашан да ты боланыыз жн. Біз секілді жастара тнгі кзетті зі де бір ызы дурен ой.

Сейтен жауап бермеді. Жрта:

— Ал йытадар! — деп, арауыл жігіттерін ертіп, блініп шыа берді.

Аздан со жол соып алжыраан жрт атты йыа кетті. Сайды тасындай ер жігіттер шопарларын бастарына жастанып, сойылдарын жандарына жатызып, жйріктерін белбеулеріне байлап, кшті ішіне шашырай орын алды. рі-беріден со р жерден орылдаан, пысылдаан дыбыстар естілді.