Хрыстос прызямліўся ў Гародні

— Супакойцеся, людзі, — мякка сказаў ён. — Тысячнік пагарачыўся. Але гэтая гарачнасць заслужыць дараванне ад Бога, як і ваша непачцівасць. Царква нікога не кране («у гэтую хвіліну», — дадаў ён у думках), клянуся вам. Разыходзьцеся. Арыце. Мы сыходзім да вас. Як ні цяжка, а можа, падзешавее хлеб. Магчыма, мы саб'ём, дзеля вас, цану на сёе-тое…

— На мыла і на вяроўкі, — уголас сказаў Хрыстос.

— …Пойдзем, людзі, пакінем іх. Ім ёсць аб чым падумаць. Бывай, вясёлы цудатворца.

Варта з атрадам, што прыяднаўся да яе, паскакала ад вогнішчаў у ноч.

І ледзь сціхнуў пошчак капытоў, як гэтыя вогнішчы пачалі сычэць і рваць парай, бо іх залівалі вадою.

Да Хрыста падышоў той мужык, што гаркнуў на Карнілу.

— Ну вось… Мы сваю справу зрабілі, не далі цябе. Цяпер — выбач.

— Я разумею. Вы ж не багі, каб без страхі жыць.

— Але ты — Бог, — мужык зямно схіліўся перад ім. — Ты ўзнясіся. Ты, ведаеш, з вясною прыходзь. Як адсеемся.

І яны засталіся адны, а вакол была ноч. Хрыстос моўчкі глядзеў у змрок бліскучымі вачыма.

— Бачыш, як яны, — сказала Магдаліна. — Пойдзем… Бачыш, як яны з табою…

— Не, — з пераціснутай глоткаю сказаў ён. — Я іду да іх. Я яшчэ толькі не ведаю як. Але гэта беднае мора… Без грошай, без зямлі, без магчымасці ісці куды хочаш, без вачэй, без мовы — Бог мой, што перад гэтым мая шкура, што перад гэтым усе храмы!

Ноч падала зорамі. У цемры, здавалася, не было дарогі.

Хрыстос устаў.

РАЗДЗЕЛ ХХХІV БОЛІ НАРАДЖЭННЯ

І з'явілася на небе вялікае знаменне — жанчына, адзетая ў сонца; пад нагамі яе месяц, і на галаве яе вянец з дваццаці зорак. Яна мела ў чэраве і крычала ад боляў і пакут нараджэння.

Апакаліпсіс, гл. 13, ст. 1, 2

Перапёлка! Ты не ві гняздзэчка блізка ля дарогі, перапёлка!

Песня

У тым жніўні цэлы тыдзень лілі страшэнныя ледзяныя дажджы, нібы стаяў кастрычнік або нават лістапад. Не было дня, каб не выпаў на зямлю град. Перанасычаная глеба не магла больш усмоктваць залеву, і воды шырока разліліся палямі.

І па гэтай дарозе, што была нават не гразёю, а плынню, ішлі на поўнач чатырнаццаць чалавек. Знемагалі, падалі і зноў ішлі. Шмат дзён яны галадалі. Нават за грошы, якіх было мала, па ўсім поўдні нельга было купіць і лусты хлеба. Яны калаціліся ў азнобе, і ім недзе было не толькі пераначаваць, але і абсушыцца, бо вёскі былі спалены.

І ўсё ж яны ішлі на поўнач не толькі таму, што там былі цэлыя хаты і хлеб. Нават зусім не таму. Каб толькі гэта — Хрыстос пайшоў бы ў Гародню. Проста за імі ішлі па слядах. Відаць, паўсюль былі разасланы загады, бо некалькі разоў іх хацелі схапіць, і ўратаваліся яны толькі дзівам.

Гойсалі дарогамі раз'езды. Правяралі каля весніц. Начуючы ў лесе, не раз чулі яны сабачы брэх. І варта ім было торкнуцца спачатку на паўночны захад, а пасля — на захад — начыналася ўтрапёная аблава. Пэўна, па нейкай лініі былі выстаўлены пасты.

Часта чулі яны на начных дарогах крокі, галасы, тупат, часам немы лямант. Яны хаваліся ад усіх людзей і таму не ведалі, што не адны яны бягуць на поўнач.

Беглі натоўпамі. Беглі ад холаду і разарэння, ад бізуноў і падаткаў. Беглі, каб не памерці. Вандравалі цэлыя вёскі. Некаторых спынялі і вярталі назад. Але Юрась і яго паплечнікі не ведалі гэтага. Ім не было да гэтага справы. Іх кінулі ў момант, калі больш за ўсё ім была патрэбна дапамога. Вера ўзвяла іх на вышыні, вера і скінула. Усе ведалі, што Хрыстос — усемагутны.

…Па чарзе неслі саслабленую жанчыну. Стакрот на дні паміралі і заставаліся жывыя, і ў непаразуменні былі, калі ж народзіцца праўда. Нешта каля тыдня беглі яны.

І Хрыстос зразумеў у гэтыя дні, што ў сець трапляюць вялікія рыбы, а малыя выскакваюць з яе. А ў сець жыцця, у нерат, пастаўлены моцнымі, трапляюць адны маляўкі, а для вялікай рыбы яна не існуе.

Ён таксама быў дробнай рыбай. І толькі касяк такіх, як ён, мог прарваць браднік, заведзены лёсам. Нельга бясконца адступаць.

Ля самай дарогі было гняздо перапёлкі. Коні і каровы маглі растаптаць яго, пастушкі падабраць яечкі, конюхі разнесці вартыя жалю сцябліны, з якіх яно было звіта. Але з кожнага цэлага яйка мог вылупіцца гнеў.

…Іх гналі, як малявак на водмелі, як перапёлак у жыце. Трэба было спыніцца і хаця слабаю дзюбай пачаць дзяўбці, каб не загубіць навекі душы.

Нельга больш было бегчы. Трэба было паказаць зубы, хай сабе цаною жыцця.

РАЗДЗЕЛ ХХХV «ДАРУЙ, МАЦІ! ТАБЕ НЕ ТРЭБА!»

…Ку вобразаві Прачыстай Дзявіцы, каторы ў тамтым крае гэтак слаўны быў цудамі. Потым тые шалбераве аблудныя онага свайго аблуднага (Хрыста) да алтара Прасвятой Багародзіцы прывялі, дзе быў абраз оный чудоўны. А меў той шалёны дваістую сукню…

«Кроніка Белай Русі»

І ўвайшлі яны па раскіслай, страшнай дарозе ў прадмесце Вільні і падышлі да Вострай святой брамы.

Віраваў перад брамай натоўп. Штурхаліся, гаманілі, чуліся праклёны, божканне, смех. Але чым далей яны прасоўваліся да аркі, тым больш было ціха і чынна, нібы людзі, як яны ёсць, на вачах ператвараліся ў анёлаў. Вочы сціпла апушчаны ці ўзведзены, на галовах няма шапак.