Читаем Краткая история исмаилизма: Традиции мусульманской общины полностью

18 CM.: Rashid al-Dm. P. 120–122; Kasham. P. 156–157; Nlshapun ZaKr al-Dm. Saljuq-nama. P.

19 Отношениям между низаритами Кухистана и их соседями в Систане посвящена значительная часть анонимной местной хроники: TaYikh-i Sistan/Ed. M. T. Bahar. Tehran, 1314/1935; Ibid. / Ed. J. Mudarris Sadiqi. Tehran, 1373/1994; перев. на англ. M. Gold: The Tarikh-e Sistan. Rome, 1976. CM. Taкжe: Bosworl/i. History of the Saffarids. P. 387–410; Idem. The Isma'ilis of Quhistan and the Maliks of Nfmruz or Sistan //F. Daftaiy. Mediaeval Isma'ili History. P. 221–229.

20 Полная информация о наследовании низаритских да'и в Сирии аламутского периода отсутствует. Предварительный перечень содержится в: Bosworth C. E. The New Islamic Dynasties. Edinburgh, 1996. P. 68–69.

21 Исма'илитские крепости Сирии, сохранившиеся значительно лучше, чем в Персии, к настоящему времени как следует не изучены. Некоторую информацию об этих крепостях и содержащихся в них ценных образцах эпиграфики см.: Berchem Max van. Epigraphie des Assassins de Syrie //Journal Asiatique. 9 Serie. 1897. 9. P. 453–501; перепечатано в: Idem. OperaMinora. Geneva, 1978. Vol. l.P. 453–501; ThorauP. Die Burgen der Assassinen in Syrien und ihre Einnahme durch sultan Baibars // WO. 1987. 18. P. 132–158; Cм. также: Lewis. Isma'Ilrtes and the Assassins. P. 119–120: Homgmann E., Elisseeff N. Masyad//EK Vol. 6. P. 789–792.

22. О некоторых событиях, произошедших в низаритском государстве при Бузург Уммиде и его сыне Мухаммаде, см.: Juwaynl. Ta'rikh. Vol. 3. P. 216–222; Ibid. / Tr. Boyle. Vol. 2. P. 6'83-686; Rashid al-Dm. P. 137–161: Kashani. P. 172–199: Madelung W. Bozorg-Omid // EIR. Vol. 4._f. 129.

23 О правлении Хасана 'ала' зикрихи'с-салам и объявлении им кийама см.: Juwayni Ta'rikh. Vol. 3. P. 222–239; Ibid. / Tr. Boyle. Vol. 2. P. 686–697; Rashid al-Dm. P. 162–170; Kashani. P. 199–208; QuhistanlAbu Ishaq. Haftbab/Ed. and tr. W. Ivanow. Bombay, 1959. P. 19, 24, 38–39, 40–42, 43–44, 46–47, 53, 58, 65 (текст), 19, 23, 38, 40–42, 43–44, 46–47, 53–54, 58, 65 (перевод); Hodgson. Order… P. 146–159; Lewis. The Assassins. P. 70–75; Poonawala. Biobibliography. P. 257–258; Daftary F. The Isma'ilis. P. 385–391.

24 Доктрина кийама в том виде, как она представлена Нур ад-Дином Мухаммедом, содержится в «Haft bab-i Baba Sayyidna» (p. 4—42), низаритском трактате, ошибочно приписываемом Хасану ас-Саббаху; перев. на англ, в. B: Hodgson. Order… P. 279–324. В различных вариантах доктрина кийама описывается также в ис-ма'илитских сочинениях Насир ад-Дина Туей, Абу Исхака Кухистани и Хайрх-вах-и Харати. Лучше всего она представлена в: Hodgson. Order… P. 160–180. Феноменологическое описание этого периода дано в: Jambet Christian. La Grande resurrection d'Alamut. Lagrasse, 1990. О правлении Нур ад-Дина Мухаммада см.: Juwaynl. Ta'rikh. Vol. 3. P. 240–242; Ibid. /Tr. Boyle. Vol. 2. P. 697–699; Rashid al-Dm. P. 170–173; Kasham. P. 208–214; Hodgson. Order… P. 180–184, 210–217; Dafta¬ry F. Nur al-Dm Muhammad II//EL-. Vol. 8. P. 133–134.

25 Основным низаригским источником, где собрана информация о жизни Синана, является агиографическая работа, приписываемая сирийскому да 'и Абу Фирасу Шихаб ад-Дину ал-Майнаки (X/XVI B.), CM.: Al-Maynaqi Abu Firas Shihab al-Dm. Fasl min al-lafz al-sharif/Ed., tr. S. Guyard//S. Guyard. Un Grand maitre des Assassins au temps de Saladin//Journal Asiatique. 1877. 7 Serie. 9. P, 387–489. Среди неисма'илитских источников наиболее важен биографический рассказ о Синане, который содержится во все еще не обнаруженном труде Ибн ал-'Адима «Bughyat al-talab». Эту его биографию, в том виде, в каком она сохранилась в более поздних переложениях, см. в переводе на англ. B. Lewis: Lewis B. Kamal al-Dm's Biography of Rasid al-Dm Sinan//Arabica. 1966. 13. P. 225–267; перепечатано в: Idem. Studies. Article X. CM. Taкжe: Lewis B. IsmaTlItes and the Assassins. P. 120–127; Idem. The Assassins. P. 110–118; Hodgson. Order… P. 185–209; Poonawala. Biobibliography. P. 289–290; Mirza. Syrian Ismailism. P. 22–39; Daftary F. Assassin Legends. P. 67–74, 94 ff.; Idem. Rashid al-Din Sinan // EL. Vol. 8. P. 442–443.

26 Об этих посягательствах на жизнь Саладина см.: Abu Shama. Kitab al-rawdatayn. Vol. I. P. 239–240, 258; Ibn Fad! Allah al-'Uman. Masalik al-absar it mamalik al-amsar/ Selections ed., tr. EvaR. Lundquist//Saladin and the Crusaders. Lund, 1992. P. 24–26, 32–34; CM. Tакже: Lewis B. Saladin and the Assassins//BSO(A)S. 1953. 15. P. 239–245; перепечатано в: Idem. Studies. Article IX (здесь же приведены дополнительные ссылки на др. источники); Lyons Malcolm C., Jackson D. E. P. Saladin: The Politics of the Holy War. Cambridge, 1982. P. 87–88, 99, 10.5-106, 108–109.

27 См., напр.: Guyard S. Fragments relatifs a la doctrine des Ismaelis. Paris, 1874. P. 17–19, 66–69, 193–195 (TeKcr), 99-101, 204–209, 275–284 (nepenoA); Ibn Fadl Allah al-'Uman. Masalik al-absar ft mamalik al-amsar / Ed. A. Fu'ad Sayyid. Cairo, 1985. P. 77–78; Hodgson. Order… P. 199–201.

28 CM.: Ibn Khallikan. Ibn Khallikan's Biographical Dictionary / Tr. W. MacGuckin de Slane. Paris, 1842–1871. Vol. 3. P. 340; Taql al-Dm Ahmad al-Maqrm. Kitab al-suluk; частичный перев. на англ. в: A History of the Ayyubid Sultans of Egypt / Tr. Ronald J. C. Broadhurst. Boston, 1980. P. 55.

29 CM. Ibn al-'Adfm B: Lewis. Kamal al-Dm's Biography. P. 230, 261; Al-Qalqashandl. Subh. Vol. 1. P. 122; Ibn Taghribirdl Al-Nujum. Vol. 6. P. 117; Phillips John G. Mashhad Rashid al-Dlh Sinan: A 13th Century Isma'ili Monument in the Syrian Jabal Ansariya //JRAS. 1984. P. 19–37.

30 О Джалал ад-Дине Хасане и его религиозной политике см.: Juwaym. Ta'rikh. Vol. 3. P. 243–249; Ibid./Tr. Boyle. Vol. 2. P. 699–704; Rashid al-Dm. P. 174–178; Kashani. P. 214–217; Hodgson. Order… P. 217–225; Idem. Isma'ill State. P. 468–472; Lewis. The Assassins. P. 78–81; Daftary F. The Isma'llis. P. 404–407.

31 CM.: Juwayni. Ta'rikh. Vol. 3. P. 249–259; Ibid. / Tr. Boyle. Vol. 2. P. 704–7 1 2; Rashid al-Din. P. 178–184; Kashani. P. 218–224; Hodgson. Order… P. 225–227, 244–246, 250–262; Lewis. The Assassins. P. 82–91.

32 Об исма'илитских сочинениях Насир ад-Дина ат-Туси и разбросе мнений по поводу его религиозной принадлежности см.: Zanjani M. Mudarrui. Sargudhasht va 'aqa'id-i falsafi-yi Khwaja Nasir al-Din Tusi. Tehran, 1335/1956. P. 27–34, 54–56, 125–130; RadamM. T. Mudarris. Ahval va athar-i… al-jusl. 2nd edn. Tehran, 1354/1975. P. 3— 16, 83–93; введение Минуви к трактату атТуси: Akhlaq-i Nasiri/Ed. M. M&iuvT, 'A. Haydari. 2nd edn. Tehran 1356/1977. P. 14–32; Hodgson. Order… P. 239–243; Poonawala. Biobibliography. P. 260–263; Madelung W. Nasir ad-Din Tusi's Ethics between Philosophy, Shi'ism, and Sufism // Ethics in Islam /Ed. R. G. Hovannisian. Malibu (Calif.), 1985. P. 85–101; Dabashi H. The Philosopher/Vizier: Khwaja Nasir al-Dm al-Tusi and the Isma'ilis // F. Daftary. Mediaeval Isma'ili History. P. 231–245.

33 Изложение взглядов низаритов аламутского периода Насир ад-Дином ат-Туси можно обнаружить в: Nasir al-Din al-Tusi. Rawdat al-taslim / Ed., tr. W. Ivanow. Leiden, 1950; перев. на фр. Christian Jambet La Convocation cTAlamut: Somme de philosophic Ismaelienne. Lagrasse, 1996; A l-Tusi. Sayr va suluk // Majmu'a-yi rasa'il… al-Tusi/ Ed. M. T. Mudarris Radavi. Tehran, 1 335/1 956. P. 36–55; здесь также уместно упомянуть изд.: Contemplation and Action /Ed., tr. S.J. Badakhchani. London, 1998. Cм. Taкжe: Hodgson. Order… P. 225–238; Idem. Isma'Tli State. P. 472–476; Dafla-ry F. The Isma'ilis. P. 407–412.

34 О повторении этих идей в низаритских сочинениях посталамутского периода см.: Abu Ishaq Quhislanl Haft bab. P. 38, 43 (текст), 38–39, 43 (перевод); Khayrkhwah-i Harati. Tasnlfat/Ed. W. Ivanow. Tehran, 1961. P. 18–19.

35 CM.: Al-Tusi. Rawdat al-taslim / Ed. W. Ivanow. P. 61 (текст), 67–68 (перевод); Ibid. / Tr. Jambet. P. 214.

36 CM.: IbidLP. 110 (текст), 126 (перевод); Ibid./Tr. Jambet P. 290–291.

37 CM.: Juzjani Minhaj al-Din 'Ulhman b. Siraj. Tabaqat-i Nasiri/Ed. 'Abd al-Hayy Ha-bibi. 2nd edn. Kabul, 1342–1343/1963-1964. Vol. 2. P. 182–185, 186–188; перев. на англ. Henry G. Raverty: The Tabakat-i-Nasiri: A General History of the Muhammadan Dynasties of Asia. London, 1881–1899. Vol. 2. P. 1197–1205, 1212–1214.

38 CM.: Juwayni. Ta'rikh. Vol. 1. P. 211–212; Ibid./Tr. Boyle. Vol. 1. P. 256–257.

39 О кратком правлении Рукн ад-Дина Хуршаха и монгольских экспедициях против персидских низаритов см.: Juwayiii. Ta'rikh. Vol. 3. P. 259–278; Ibid./Tr. Boyle. Vol. 2. P. 712–725; Rashid al-Din. P. 185–195; Kasham. P. 224–233. Поход Хюлегу-Хана против низаритов частично рассмотрен также в: Juwayni. Ta'rikh. Vol. 3. P. 106–142; Ibid. / Tr. Boyle. Vol. 2. P. 618–640; и в истории Рашид ад-Дина о правлении Хюлегу-Хана: Rashid al-Din. Джаме' ат-таварих/Под ред. А. А. Ализаде. Баку, 1957. Т. 3. С. 24 и сл., 27–38. См. также: Hodgson. Order… P. 263–271; Lewis. The Assassins. P. 91–96; Boyle J. A. The Isma'ilis and the Mongol Invasion // Isma'fli Contributions / Ed. Nasr. P. 7–22; Daftary F. The Isma'ilis. P. 416 ff., 421–430; Idem. Rukn al-Dm Khurshah // Ek Vol. 8. P. 598–599.

4 °CM.: Joinville Jean de. Memoirs ofjohn Lord deJoinville/Tr.J.Johnes. Hafod, 1807. Vol. I. P. 194–197; Daftary F. Assassins Legends. P. 79–82.

41 О последних годах сирийских низаритов вплоть до их подчинения Мамлюкам см.: Ibn Muyassar. Akhbar. P. 102; Ibn Shaddad. Ta'rikh al-Malik al-Zahir/Ed. A. Hutayt. Wiesbaden, 1983. P. 37, 60, 88, 268–269, 323, 327, 358; Ibn FadlAllHh al-'Umari. Masalik al-absar/Ed. Sayyid. P. 77, 132–133; Al-Qalqashandi. Subh. Vol. 1. P. 121; Ibid. Vol. 4. P. 146–147; Ibid. Vol. 13. P. 245; Ibn al-Dawadari. Kanz al-durar/Ed. U. Haarmann. Cairo, 1971. Vol. 8. P. 84–85, 157–158; Sadeque S. Fatima. Baybars I of Egypt Dacca, 1956. P. 45, 70–71 (текст), 138–139, 171–172 (перевод); Khowailer A. A. Baibars the First His Endeavours and Achievements. London, 1978. P. 118–126; Thorau P. The Lion of Egypt/Tr. P. M. Holt. London, 1992. P. 147, 164, 169, 176, 194, 201–203, 208; Lewis. The Assassins. P. 121–124; Mirza. Syrian Ismailism. P. 57–68.

Глава 5

1 CM.: Juwayni. Ta'rikh. Vol. 3. P. 277–278; Ibid./Tr. Boyle. Vol. 2. P. 724–725.

2 CM.; Daftary F. Shams al-Din Muhammad // EIz. Vol. 9. P. 295–296.

3 CM.: Ivanow W. A Forgotten Branch of the Ismailis //JRAS. 1938. P. 57–79; Tamir 'Arif.

Furu' al-shajara al-Isma'fliyya al-Imgmiyya // Al-Mashriq. 1957. 51. P. 581–612; Daflary F. The Isma'ilis. P. 446 ff., 451-52. _

4 CM.: Baradin Teh. Hakim Nizari-yi Quhistani // Farhang-i Iran Zamiiv 1337/1958. 6. P. nft — WSiMuitahidzada 'AliRida. Sa'd al-milla wa'l-din Nizari Quhistani //Revue de la Faculte des Lettres de Meched', 1345/1966. 2. P. 71–100, 298–315; Safa Z. Ta'rikh-i adabiyyat dar Iran. Tehran, 1342-/1963-. Vol. 3. Part 2. P. 731–745; Байбурди Ч. Г. Жизнь и творчество Низари — персидского поэта. М., 1966; перев. на перс. M. Sadri: Zindigi va athar-i Nizari. Tehran, 1370/1991; Poonawala. Biobibliography. P. 263–267; BruijnJ. T. P. de. Nizari Kuhistani // EL. Vol. 8. P. 83–84.

5 О некоторых ранних исторических ссылках на Низари Кухистани сразу после монгольских завоеваний см.: Al-Hamwi Sayf b. Muhammad. Ta'rikh nama-yi Harat/ Ed. M. Z. al-Siddiqi. Calcutta, 1944. P. 267–268, 302.

6 CM.: Ta'rikh-i Slstan/Ed. Bahar. P. 406–408; Ibid./Tr. Gold. P. 331–333. Превосходное описание политической ситуации в Кухистане этого времени см.: Bosworth. History of the Saffarids. P. 410–424, 429–440.

7 Эти ссылки можно обнаружить в «Диване» Низари Кухистани: Nizari Quhislanl Diwan/Ed. M. Musaffa. Tehran, 1371–1373/1992-1994. Vol. 1. P. 583–584, 617, 632–633, 634–635, 642–643, 660, 674–675, 724–725, 753–754, 795, 860, 866, 880, 881, 966–968, 994–995, 1083, 1137, 1219, 1224, 1271–1272, 1292, 1315, 1359–1360 и других строках его поэтических произведений.

8 CM.: Mar'ashi Zahir al-Din. Ta'rikh-i Gilan va Daylamistan / Ed. M. Sutuda. Tehran, 1347/1968. P. 66–68.

9 CM.: Ibid. P. 52–66, 69–70, 81 ff., 89, 121, 123–130.

1 °Cм.: Бадахши Мирза Санг-Муххалшд, Фазл-Али-Бек Мирза, Сурх Афсар. Та'рйх-и Бадахшан / Под ред. А. Н. Болдырева. Л., 1959. С. 227–253. См. также: Курбон Муха-илгад-зода, Мухаббат Шох-зода. Таърих-и Бадахиюн (История Бадахшана) / Под ред. Б. И. Искандарова; Изд. текста, примеч. и указатели А. А. Егани. М., 1973. С. 87–94; Семенов А. А. История Шугнана. Ташкент, 1916; Bosworth C. E. Shughnan // EL. Vol. 9. P. 495–496.

11 CM.: Mirza Muhammad Haydar Dughlat. A History of the Moghuls of Central Asia / Ed., tr. N. Elias, E. Denison Ross. 2nd edn, London, 1898. P. 217–221; CM. raioKe: Barthold V. V. Guzlda-yi maqalat-i tahqlql / Tr. K. Kishavarz. Tehran, 1358/1979. P. 326 ff.; Idem. Badakhshan // EL. Vol. I. P. 851–854.

12 Этот анонимный низаритский комментарий, называющийся «Ba'di az ta'wilat-i gulshan-i raz», опубликован под ред. Корбэна вместе с французским переводом в: Corbin H. A Trilogie Ismaelienne. P. 131–161 (текст), 1-174 (перевод).

13 См., напр.: Fida'i Khurasani. Hidayat al-mu'minln. P. 113–1 16, и введение В. Иванова к изданию «Chiragh nama», суфийской поэме, сохранившейся в низаритской общине Бадахшана; опубликована в: Revue Iranienne d'Anthropologie. 1959. 3. P. 53–70, 13–17 (резюме на англ. яз.).

14 См.: Вертели, Бакаев. Алфавитный каталог. С. 63–64, 81–82. «Зубдат ал-хака'ик» Насафи был включен в собрание нсма'илитских произведений, обнаруженных в Бадахшане и впоследствии изданных в: Пандж рисала дар байан-и афак ва ан-фус/Под ред. А. Е. Бертельса. М., 1970. С. 91–207.

15 CM.: Amuli Haydar. Jami' al-asrar/Ed. H. Corbin, O. Yahya// La Philosophic Shi'ite. Tehran; Paris, 1969.' P. 47, 116–117, 216–217, 220–222, 238, 388, 611 ff. CM. raioKe: Corbin H. History of Islamic Philosophy. P. 332–335; Nasr S. H. Le Shrtsme et le Soufisme//Le Shi'isme Imamite. Paris, 1970. P. 215–233; I dim. Sufi Essavs. London, 1972. P. 104–120.'

16 CM.: Ibn Battuta. The Travels of Ibn Battuta/Tr. H. A. R. Gibb, C. F. Beckingham. Cambridge, i958-1994. Vol.1. P. 106–109; 'ibn Fadl Allah al-'Uman. Masalik al-absar. P. 77, 132–133; Al-Qalqashandi. §ubh. Vol. 4. P. 146, 202; Idem. Vol. 13. P. 245; CM. raioice: Melville Charles. Sometimes by the Sword, Sometimes by the Dagger: The Role of the Isma'ilis in Mamluk-Mongol Relations in the Vlllth/XVIth Century // F. Daftary. Mediaeval Isma'ili History. P. 247–263.

17 CM.: Hodgson Marshall G. S. The Venture of Islam: Conscience and History in a World Civilization. Chicago, 1974. Vol. 2. P. 493 ff.

18 CM.: Cahen Claude. Le Probleme du Shi'isme dans 1'Asie Mineure Turque preottomane// Le Shi'isme Imamite. P. 118 ff. CM. xaiGKe: Mole M. Les Kubrawiya entre Sunnisme et Shiisme aux huitieme et neuvieme siecles de 1'hegire // Revue d'Etudes Islamiques. 1961. 29. P. 61—142; Arjomand S. Amir. The Shadow of God and the Hidden Imam. Chicago, 1984. JP. 66–84; Halm. Shiism. P. 71–83.

19 CM.: Shami Nizam al-Din. Zafar-nama/Ed. F. Tauer. Prague, 1937–1956. Vol. I. P. 136 см. также: Йазди Шараф ад-Дин 'Али. Зафар-нама / Под ред. А. Урунбаева. Ташкент, 1972. С. 500.

20 Об Анджудане и его исма'иллтских достопримечательностях см.: Ivanow W. Tombs of Some Persian Ismaili Imams // Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society. NS. 1938. 14. P. 49–62; CM. также: Daftary F. Anjedan//EIR. Vol. 2. P. 77.

21 CM., B MacTHocTH: Khayrkhwah. Risala//Khayrkhwah. Tasnifat. P. 1—75.

22 CM.: Pandiyat-i jawanmardi/ Ed., tr. W. Ivanow. Leiden, 1953. CM. такжe: Ivanow W. Ismaili Literature. P. 139–140; Poonawala. Biobibliography. P. 268.

23 CM.: Pandiyat-i jawanmardi. P. 41 ff., 62 ff. (текст), 25 ff., 39 ff. (перевод); Abu Ishaq Quhislam. Haft bab. P. 49–50, 59 (текст), 49–50, 59 (перевод); Khayrkhwah-i Harali. Kalam-i pir/Ed., tr. W. Ivanow. Bombay, 1935. P. 44, 76–77, 93–94, 101, 110 (текст), 37, 72, 88, 97, 106 (перевод); Cм. Tакже: Idem. Tasmfat. P. 3, 23, 58, 113 ff. 24 24. Лучшее описание этих интеллектуальных интересов в среде бадахшанских низаритов раннего анджуданского периода см. в: Sayyid Suhrab Vali Badakhshani. Si va shish sahlfa/ Ed. H. Ujaql. Tehran, 1961. Этот трактат был написан в 856/1452 r. Cм. такжe: Daftary F. Badakhshani, Sayyid Suhrab ValI//The Persian Encyclopaedia of Islam. Tehran, 1996. B. Fascicule 7. P. 1132.

25 CM.: Abu Ishaq Quhistam. Haft bab. P. 19–20, 37, 53, 58, 67 (текст), 19–20, 37–38, 53–54, 58, 67–68 (перевод); Khayrkhwah. Kalam-i pir. P. 46, 72–73, 86, 95–96, 100, 104, 107,114–116 (текст), 38–39,67-69,80,91, 96,100,103,111–112 (перевод); Idem. Tasnifat. P. 18 ff.: CM. Taкжe: Khaki Khurasam Imam QuK. Diwan / Ed. W. Ivanow.Bombay, 1933. P. 12, 14, 19, 33,44–45,49, 55,56,58, 61, 62, 64,66,68, 69, 75, 103, 106, 115–118, 124–125. 26 Cм.: Abu Ishaq Quhistanl. Haft bab. P. 21–22,48 (текст), 20–21,48 (перевод); Khayrkhwah. Kalam-i pir. P. 48, 92, 106 ff. (текст), 40–41,86-87,103 ff. (перевод); CM. такжe: Idem. Tasnifat. P. 2–3, 18, 22, 86, 89–90, 92–93, 116 ff.; Idem. Fasl dar bayan-i shinakht-I imam / Ed. W. Ivanow. 3rd edn, Tehran, 1960. P. 6–7, 9, 11 ff., 29–31, 32–36; перев. на англ. В. А. Иванова в: Idem. On the Recognition of the Imam. 2nd edn. Bombay, 1947. P 22–23, 25–26, 28 ff., 45–46, 48–52; Badakhshani. Si. P. 35, 62–64, 66; Khaki Khurasam. Diwan. P. 84–85.

27 См. следующие работы Хайрхваха: Khayrkhwah. Tasmfat. P. 20, 26, 52, 77, 78, 82, 89–90, 100, 102, 116, 120; Idem. Kalam-i pir. P. 58, 94 (текст), 52, 88 (перевод); Idem.

Fasl. P. 9, 11, 13, 21–22; Ibid. /Tr. W. Ivanow. P. 25–26, 28, 30, 36–37.

28 CM.: Arjomand. Shadow of God. P. 109–121, 160–187; Babayan K. Sufis, Dervishes and Mullas: The Controversy over Spiritual and Temporal Domination in Seventeenth-Century Iran//Safavid Persia / Ed. Charles Melville. London, 1996._P. 117–138.

29 O IIIax-Taxnpe CM.: Aslarabadi (Firishla) Muhammad Qasim Hindu Shah. Ta'rikh-i Firish-ta/Ed.J. Briggs. Bombay, 1832. Vol. 2. P. 213–231; Tabalaba 'Alt b. 'Aziz. Burhan-i ma'athir. Hyderabad, 1936. P. 251–270, 274 ff., 281 ff.', 291, 308, 314, 324–326, 338–339,361, 381,433,448–450, 452–454,502-503,505.525,557,584; Al-Shushlanal-Qadi Nur Allah. Majalis al-mu'minin. Tehran, 1375–1376/1955-1956. Vol. 2. P. 234–240; Ivanow W. A Forgotten Branch. P. 57 ff.; Safa. Ta'rikh-i adabiyyat. Vol. 5. Part 2. P. 662–670; Poonawala. Biobibliography. P. 271–275; Idem. Shah Tahir//Ek Vol. 9. P. 200–201.

30 «Ta'rikh-i alfl» цитируется в: Kiya S. Nuqtawiyan ya Pisikhaniyan. Tehran, 1320/1941. P. 36–37, H B: Al-Qummi Qadi Ahmad. Khula§at al-tawarikh / Ed. I. Ishraql. Tehran, 1359–1363/1980-1984. Vol. I. P. 582–584.

31 CM.: Arjomand. Shadow of Cod. P. 71–74, 198–199; Safa. Ta'rikh-i adabiyyat. Vol. 4. P. 61–66; Amanat A. The Nuqtawi Movement of Mahmud PisikhanI and his Persian Cycle of Mystical-Materialism // F. Daftary. Mediaeval Isma'ili History. P. 281–297; Algar H. Nuktawiyya // EL. Vol. 8. P. 114–117.

32 CM.: Khaki Khurasam. Diwan. P. 9, 10, 12, 17, 19, 20 ff., 31, 54, 66 ff., 76, 95, 101, 104.

33 CM.: Asani Ali S. The Ismaili «Ginans» as Devotional Literature//Devotional Literature in South Asia/Ed. R. S. McGregor. Cambridge, 1992. P. 101–112; Idem. The Isma'ili «Ginans»: Reflections on Authority and Authorship // F. Daftary. Mediaeval Isma'ili History. P. 265–280; Shackle C, Moir Z. Ismaili Hymns from South Asia: An Introduction to the Ginans. London, 1992. P. 3–54 (oco6o). CM. Taкже: Madelung W. Khodja//EL. Vol. 5. P. 25–27.

34 Традиция гинан на начальном и раннем этапе истории низаритского да 'ва на полуострове Индостан проанализирована в: NanjiA. The Nizari Isma'ili Tradition in the Indo-Pakistan Subcontinent. Dehiiar (N. Y.), 1978. P. 50–96; CM. TaioKe: Ali S. Mujtaba. The Origins of the Khojahs and their Religious Life Today. Wiirzburg, 1936. P. 39–44; fvanow W. Satpanth//Collectanea/Ed. W. Ivanow. Leiden, 1948. Vol. I. P. 1–19; Hollister John N. The Shi'a of India. London, 1953. P. 339–362; Misra S. C. Muslim Communities in Gujarat. Bombay, 1964. P. 10–12, 54–65; Poonawala I. Nur Satgur // EL. Vol. 8. P. 125–126.

35 CM.: Kassam Tazim R. Songs of Wisdom and Circles of Dance: Hymns of the Satpanth Isma'ili Muslim Saint, Kr Shams. Albany (N. Y.), 1995. P. 75–116; см. также: Ivanow W. Shums Tabrez of Multan // Professor Muhammad Shafi' Presentation Volume / Ed. S. M. Abdullah. Lahore, 1955. P. 109–118; Poonawala I. Pir Shams or Shams al-Din// EL. Vol. 8. P. 307.

36 CM.: Subhanjohn A. Sufism, its Saints and Shrines. Revised edn. Lucknow, 1960. P. 359.

37 CM.: AsaniAli S. The Bujh Niranjan: An Ismaili Mystical Poem. Cambridge (Mass.), 1991.

38 CM.: Nauji. Nizari Isma'ui Tradition. P. 139–141.

39 CM.: Khayrkhwah. Tasmfat. P. 54, 60–61.

40 Об этой секте и истории имамшахи, известным также как сатпантамамнас, см.: Ivanow W. The Sect of Imam Shah in Gujrat //Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society. 1936. NS. 12. P. 19–70; Fyzee A. A. A. Imam Shah//EIa. Vol. 3. P. 1163.

41 CM.: Ivanow W. Satpanth. P. 19–28; Kassam. Songs of Wisdom. P. 9–26, где автор суммирует свои личные впечатления о современных исследованиях сатпант.

42 CM.: Kassam. Songs of Wisdom. P. 62–74.

43 См. на эту тему следующие работы: Khan Dominique-Sila. L'Origine Ismaelienne du culte Hindou de Ramdeo Pir//Revue de 1'Histoire des Religions. 1993. 210. P. 27–47; The Kamad of Rajasthan — Priests of a Forgotten Tradition //JRAS. 1996. P. 29–68; Conversions and Shifting Identities: Ramdev Pir and the Ismailis in Rajasthan. Delhi, 1997. CM. тaкжe: Mallison Fratifoise. Hinduism as Seen by the Nizari Isma'Ili Missionaries of Western India: The Evidence of the Ginan // Hinduism Reconsidered/Eds. G. D. Sontheimer, H. Kulke. Delhi, 1989. P. 93–103; Idem. La Secte Ismaelienne dcs Nizari 6u Satpanthl en Inde: Heterodoxie Hindoue ou Musulmane? // Ascese et Renoncement en Inde/Ed. S. Bouez. Paris, 1992. P. 105–113.

44 Более широкий выбор гинан в английском переводе см.: Hooda V. N. Some Specimens of Satpanth Literature//W. Ivanow. Collectanea. Vol. I. P. 55–137; Shackle, 'Moir. Ismaili Hymns. P. 62—141; Kassam. Songs of Wisdom. P. 163–370; Asani. Bujh Niranjan. P. 120–192. Корпус литературы гинан составляет порядка тысячи отдельных стихотворений. О некоторых гинан см.: Ivanow W. Ismaili Literature. P. 174–181; Poonawala. Biobibliography. P. 298–311; Asani All S. The Harvard Collection of Ismaili Literature in Indie Languages. Boston, 1992.

45 CM.: Nanji. Nizari Isma'lli Tradition. P. 99–130, 144–145; Khakee Gulshan. The Dasa Avatara of the Satpanthi Ismailis and Imam Shahis of Indo-Pakistan / Ph. D. thesis. Harvard University, 1972.

46 Эта часть книги написана на основе моей работы «The Isma'ilis», где на с. 286–323 и 663–669 приведены соответствующие цитаты.

47 См.: Poonawala. Biobibliography. P. 133–177.

48 История этой эволюции содержится в традиционных рассказах бохра; см., напр.: Muhammad 'Alt b. Mulla JTwabha'i. Mawsim-i bahar. Bombay, 1301–1311/1884-1893. Vol. 3. P. 117–127. CM. TaKace: Isma'ilji Hasan 'All, Badrispresswala. Akhbar al-du'at al-akramm. Rajkot, 1937. P. 61–66; Najm al-Ghani Khan. Madhahib al-Islam. Lucknow, 1924. P. 316–317; Abdul Husain Mulla. Gulzare Daudi, for the Bohras of India. Ahmedabad, 1920. P. 45–46; Misra. Muslim Communities. P. 22–23.

49 Об этом расколе см.: Muhammad 'Alt. Mawsim-i bahar. Vol. 3. P. 169–259; Isma'ilji. Akhbar. P. 110–112; Najm al-Ghani Khan. Madhahib. P. 312–314; Abdul Husain. Gulzare Daudi. P. 46; Misra. Muslim Communities. P. 27–31; Engineer A. A. The Bohras. New Delhi, 1980. P._l 17-122.

50 Перечень да'и да'уди и сулаймани можно найти в: Abdul Husain. Gulzare Daudi. P. 39–43; Hollister. Shi'a of India. P. 266–267, 274–275; Poonawala. Biobibliography. P. 364–369; Daftary F. The Isma'ilIs._P. 555–557.

51 CM.: Al-Majdu' Jsma'll b. 'Abd al-Rasul. Fihrist al-kutub wa'1-rasa'il/Ed. 'A. N. Munzavi Tehran, 1966. P. 108–109, 119; Muhammad 'All Mawsim-i bahar. Vol. 3. P. 440–526; Misra. Muslim Communities. P. 41–12; Ivanow W. Ismaili Literature. P. 93–94; Poonawala. Biobibliography. P. 13, 204–206.

52 Более подробно см.: Engineer. Bohras. P. 165–281, 303–323.

53 Об исма'илитах Восточной Африки см.: Amiji H. M. The Asian Communities // Islam in Africa. / Ed. J. Kritzeck, W. H. Lewis. N. Y., 1969. P. 141–181; Idem. The Bohras of East Africa //Journal of Religion in Africa. 1975. 7. P. 27–61; CM. ranace: Gregory Robert C. India and East Africa. Oxford, 1971. P. 17–15 (oco6o); King N. Toward a History of the Isma'llis in East Africa // Essays in Islamic and Comparative Studies / Ed. I. R.' al-Faruqi. Washington (D. C.), 1982. P. 67–83.

54 CM.: Poonawala. Biobibliography. P. 184–250.

55 CM.:MapeuMyxoALitaHKasiLii. 'А,\амара-и НадирЙ / Под ред. Н. Д. Миклухо-Маклая. М., 1960–1966. Т. 1. С. 438, 549 сл.; VazmAhmad 'Alt Khan. Ta'rikh-i Kirman / Ed. M. I. Bastanl Parizl. 2nd edn. Tehran 1352/1973. P. 542.

56 Подробный рассказ об этом имаме и его правлении содержится у Вазири, см.: Vazm. Ta'rikh. P. 543–565. Более краткая информация об имаме Абу-л-Хасане 'Али, известном также как Саййид Абу-л-Хасан Кахаки, обнаружена в ряде хроник зенд-ского и каджарского периодов персидской истории; см., напр.: 'AllRida b. 'Abd al-Kanm Shirazi. Ta'rikh-i Zandiyya / Ed E. Beer. Leiden, 1888. P. 52–56; Hidayat Rida QuKKhan. Rawdat al-§afa-yi Nasiri. Tehran, 1339/1960. Vol. 9. P. 250, 252, 255; I'timZd al-Saltana Muhammad Hasan Khan. Ta'riklH muntazam-i Na$iri. Tehran, 1298–1300/ 1881–1883. Vol. 3. P. 53–54.

57 CM.: Vazm. Ta'rikh. P. 556–560; Ma'sum Shirazi Muhammad, 'AKShahMa'sum. Tafa'iq al-haqa'iq / Ed. M. J. Mahjub. Tehran, 1339–1345/1960-1966. Vol. 3. P. 170–192; Pourjavady N., Wilson P. L. Isma'ais and Ni'matullahis // Studia Islamica. 1975. 41. P. 113–135.

58 CM.: Ma'sum-' AK Shah. Tara'iq. VoL 3. P. 190, 209, 263–264, 328, 399, 413, 434, 445–446, 528, 561; Idem. Tuhfat al-haramayn. Bombay, 1306/1889. P. 292–298; HumayumM. Ta'rikh-i silsiliha-yi Ni'mat Al'lahiyya. Tehran, 1358/1979. P. 194, 259, 267–270, 277–279, 285–287, 289; Daftary F. The Isma'ilis. P. 503–504, 506-^507, 517–518. 59 О Хасане 'Али-Шахе см. автобиографию Ага-Хана I, содержащую рассказ о событиях его юности и проблемах с иранским правительством: Agha Khan I. 'Ibrat-aiza. Bombay, 1278/1862; Ibid. / Ed. H. Kuhi Kirmanl, Tehran, 1325/1946; CM. raioKe: Fida'T Khurasam. Hidayat al-mu'minin. P. 146–176; Dumasia N. M. A Brief History of the Aga Khan. Bombay, 1903. P. 66–95; CM. Taicace: Idem._ The Aga Khan and his Ancestors. Bombay, 1939. P. 25–59; Algar H. Mahallafi, Agha Khan // EL. Vol. 5. P. 1221–1222; Daftary F. The Isma'uis. P. 504–516, 717–720, где приведены ссылки на соответствующие источники и исследования.

60 Подробнее см.: Ag..l* Khan 1. 'Ibrat-afza. Bombay. P. 8 — 18; Ibid. Tehran. P. 9— 5b. CM. TaK'ce: Hidayat. Rawdat al-safa. Vol. 10. P. 169,' 249–253, 259–261; Muhammad Taqi Lisan al-Mulk Sipihr. Nasikh al-tawarikh: Ta'rikh-i Qajariyya/Ed. M. B. Bihbudi. Tehran, 1344/1965. Vol. 2. P. 248, 334–335, 350–356, 358–360, 364; I'limad al-Saltana. Ta'rikh-i muntazam. VoL_3. P. 165, 167, 173–177; Vazm. Ta'rikh. P. 602–604, 608-^6 13;^ Igar H. The Revolt of Agha Khan Mahallati and the Transference of the Isma'Ili Imamate to India^Studia Islamica. 1969. 29. P. 61–81.

61. CM.: Agha Khan. 'Ibrat-afza. Bombay. P. 52 ff.; Ibid. Tehran. P. 59 ff.; a raKace: Napier William F. P. The Conquest of Scinde. London, 1845. Vol. 2. P. 369, 372, 404–405; Idem. History of General Sir Charles Napier's Administration of Scinde. London, 1851. P. 75–76; Idem. The Life and Opinions of General Sir Charles James Napier. London, 1857. Vol. 2. P. 342; Ibid. Vol. 3. P. 45, 127. Cм. Taкже: Lambrick H. T. Sir Charles Napier and Sind. Oxford, 1952. P. 157 ff.; Napier Priscilla. I have Sind: Charles Napier in India, 1841–1844. Salisbury; Wiltshire, 1990. P. 155–156, 177, 239, 242, 259–260.

62 CM.: Fyzee AsafA. A. Cases in the Muhammadan Law of India and Pakistan. Oxford, 1965. P. 504–549.

63. Перечень исма'илигских низаритских имамов см.: Poonawala. Biobibliography. P. 371–373; Daftary F. The Isma'llis. P. 553–554.

64 CM.: Ivanow W. Ismaili Literature. P. 149–150; Poonawala. Biobibliography. P. 283-

284; Daftary F. Shihab al-Dln al-Husayni // Ek. Vol. 9. P. 435.

65 Ценное описание своей жизни, карьеры и своих взглядов оставил Ага-Хан III, см: World Enough and Time. London, 1954. Среди биографий этого имама можно отметить: Dumasia. The Aga Khan. P. 62—338; Sirdar Ikbal Ali Shah. The Prince Aga Khan: An Authentic Life Story. London, 1933;./acton S. The Aga Khan. London, 1952; Greenwall H. J. His Highness the Aga Khan: Imam of the Ismailis. London, 1952j Frischauer W. The Aga Khans. London, 1970.

66 CM.: Aga Khan, Sultan Muhammad Shah. India in Transition: A Study in Political

Evolution. Bombay, 1918.

67 CM.: Anderson J. D. The Isma'ili Khojas of East Africa: A New Constitution and Personal Law for the Community // Middle Eastern Studies. 1964. 1. P. 21–39; Daftary F. The Isma'ilis. P. 523–530; Amoretti Biancamaria Scania. Controcorrente? Caso della comunita Khogia di Zanzibar// Oriente Moderno. 1995. NS. 14. P. 153–170.

68 Многочисленные сборники фарманов Ага-Хана III собраны в библиотеке Института исследований исма'илизма в Лондоне и ряде других мест распространения исма'илитской низаритской общины; см., напр.: Kalam-i Imam-i Mubln: Holy Firmans of Mowiana Hazar Imam Sultan Mohamcd Shah the Aga Khan. Bombay, 1950; Alidina Sherali, Ali Kassim, comp. Precious Pearls: Firman Mubarak of Hazar Imam Mowiana Sultan Mahomed Shah, Karachi, 1954; Adatia A. K., King N. Q. Some East Afri can Finnans of H. H. Aga Khan III//Journal of Religion in Africa. 1969. 2. P. 179–191. cm. raioKe: Aga Khan HI. Selected Speeches and Writings of Sir Sultan Muhammad Shah/Ed. K. K. Aziz: In 2 vols. London, 1998.

69 Более подробно о реформах и философии модернизации Ага-Хана III см.: The Memoirs of Aga Khan III. P. 169–191; Nanji A. Modernization and Change in the Nizari Ismaili Community in East Africa — A Perspective //Journal of Religion in Africa. 1974. 6. P. 123–139; Bmoin M. The Reform of Islam in Ismaili Shfism from 1885 to 1957//Confluence of Cultures / Ed. F. N. Delvoye. New Delhi, 1994. P. 121–139; Idem. Shi'isme Ismaelien et modernite chez Sultan Muhammad Shah Aga Khan (1877–1957): Doctoral thesis: In. 3 Vols. University de la Sorbonne Nouvelle Paris III 1993.

70 cm.: Tamir. Furu' al-shajara. P. 590–593, 597–598; Ghaleb M. The Ismailis of Syria. Beirut, 1970. P. 149–172; Lewis Norman N. The Isma'ilis of Syria Today//Royal Central Asian Journal. 1952. 39. P. 69–77; cm. такжe: Idem. Nomads and Settlers in Syria and Jordan, 1800–1980. Cambridge, 1987. P. 58–67; Douwes Dick, Lewis N. N. The Trials of Syrian Isma'ilis in the First Decade of the 20th Century//ITMES 198921 P 215–232.

71 О жизни иранских исма'илигов в современный период см.: Ivanow W. Ismailitica II Memoirs of the Asiatic Society of Bengal. 1922. 8. P. 50–58; Daftary F. The Isma'Uls. P. 534–544; Moezzi Maryam. Isma'iliyan-i Iran: Master's thesis. Mashhad: Danishgah-i Firdawsf, 1372/1993; Keshavjee Rafique H. The Quest for Gnosis and the Call of History: Modernization among the Ismailis of Iran: Ph. D. thesis. Harvard University, 1981; Idem. Mysticism and the Plurality of Meaning: The Case of the Ismailis of Rural Iran London, 1998.

72 См.: Aga Khan. Memoirs. P. 183; Nanji A. Sabz 'Air// EL. Vol. 8. P. 694; Bregel Y. Central Asia: VIL In the 12th-13th/18th-19th Centuries//EIR. Vol. 5. P. 191–205.

73 См.: Qudrat Allah Beg. Ta'rikh-i 'ahd-i 'atiq-i riyasat-i Hunza. Baltit, 1980. Vol. I. P. 140–141, 173–178, 304–305; Holzwarth W. Die Ismailiten in Nordpakistan Berlin 1994. P. 19–78 (oco6o).

74 См.: Qudrat Allah Beg. Ta'rikh. P. 332–336, 362–365.

75 Полное описание политики модернизации Ага-Хана IV и достижений в реализации этой программы ждет еще своего исполнителя. Значительную часть соответствующей информации можно найти в фарманах и публичных выступлениях имама, произносимых в течение года по случаю различных церемоний, а также в большом количестве сообщений, публикуемых различными учреждениями, функционирующими в рамках Сети Ага-Хана по развитию. См. такие обзоры, как: Frischauer. The Aga Khans. P. 206–272; Thobani A. Islam's Quiet Revolutionary: The Story of Aga Khan IV. N. Y., 1993; Kaiser PaulJ. Culture, Transnationalism, and Civil Society: Aga Khan Social Service Initiatives in Tanzania. Westport (Connecticut) 1996.

Перейти на страницу:

Все книги серии Историческая библиотека

Похожие книги