Кытай-тибет тобунун элдери

Андрей Тихомиров Кытай-тибет тобунун элдери

Кытайлар, мьянма (Бирма) жана тибеттиктер чо? Кытай-Тибет же кытай-тибет элдеринин ?й-б?л?с?н? кирет. Борбордук жана Чыгыш Азиядагы байыркы т?ркт?рд?н, монголдордун жана тунгусо-манчжурлардын ко?шулары кытай-тибет ?й-б?л?с?н?н ата-бабалары болгон, алгач Кытайдын батыш жана борбордук б?л?г?нд? т?шт?кт?г? Цинлина тоолоруна чейин жашаган. Бул ?й-б?л?н?н ар кандай уруулары т?шт?кк? тарай башташты жана акырындык менен Тибет, Т?шт?к Кытай жана индокытайдын айрым жерлерин ?зд?шт?р?шт?. Андан да т?шт?кт? австроазия жана австронезия уруулары жашаган. Биринчиси алгач Кытайдын т?шт?к-батышын жана индокытайдын т?нд?г?н ээлесе, экинчиси Тынч океандын жээгинде Чыгышта жашаган: байыркы кытай булактары аларды Т?шт?к Чыгыш Азияда ке?ири отурукташкан юэ урууларына кошкон. Австроазиаттар Индокытайга жайылып, Мунда элдерин пайда кылган Чыгыш Индияга жеткен, ал эми Улуу де?изчилер болгон австронезиялыктар Тайванды, Филиппинди жана б?т Индонезияны мекендешкен, алар папуаларга жакын байыркы урууларды ?зд?шт?р?шк?н. Индонезиядан дагы Влами ми? б. з. ч. сыягы, Мадагаскар жашаган. Ошол эле учурда австронезиялыктардын Океаниянын сансыз аралдарына отурукташуусу башталган. Бул тайманбас Штурмандардын айрым топтору, балким, Американын жээктерине жеткен. Сино-Тибет элдери – сино-Тибет ?й-б?л?с?н т?зг?н тилдердин тууганчылыгы менен Бириккен элдер же мурда тибет-кытай деп аталган. Кытай-тибет элдери негизинен калктын к?пч?л?г?н т?зг?н Кытайдын аймагында жашашат. Аты ?з? алардын жайгашкан жерин чагылдырат: Кытай (Кытай латынча аталышынан) жана Тибет (Тибет Кытай Эл Республикасынын б?л?г?). Кытай-тибет элдерине Бутандын (негизинен бхотия, расмий тили – бхотия же дзонг-ке, Тибетке жакын), Мьянма жана Сингапурдун (калкы негизинен кытайлар: калктын 3/4 б?л?г?, ошондой эле Малайзиялыктар, Индия, Пакистан, Бангладеш, европалыктар) кирет. Кытай-тибет элдеринин Олуттуу топтору Таиландда, Вьетнамда, Лаосто, Непалда да жашашат (?лк?н?н калкынын к?б? гуркалар, алардын тили непал же гурхали – индоевропа тилдеринин жа?ы Индия тобуна кирет. Бирок, калктын олуттуу б?л?г? тибет – бирма тобунун тилинде с?йл?г?н элдер: бхотия, гурунг, магар, невариялыктар), Индия жана башкалар.

Заманбап классификация:

Кытай-Тибет же кытай-тибет элдери:

1. Тибет-бирма элдери:

Катталуу

Апатани

Ачандар

Катталуу

Гурунги

Дино

Дулундар

Жана

Каренни

Карена

Качиналар

Лаху

Т?лк?

Лоб

Магар

Манипури

Катталуу

Мьянма (Бирма)

Нага

Биздин

Испан

Катталуу

Пуми

Таманги

Тибеттиктер

Катталуу

Туцзя

Фула

Хани

Цян

Шерпа

2. Бай (байзи, байни)

3. Кытай элдери:

Катталуу

Хан (кытайлар)

Хоа

Хуиззу

Бай ("ак адамдар"; 1956 – жылга чейин кытайча аталышы миньцзя; лису ламо тилинде, наси нама тилинде) – Кытайдын т?шт?к – батышындагы эл. К?пч?л?г? Дали автономиялуу округунда, Юньнань провинциясынын ко?шу округдарында, ошондой эле Сычуань, Хунань жана Гуйчжоу КНРДЕ жашашат. Кытайдын расмий таанылган 56 улутуна кирет. Бай тили-Кээ бир изилд??ч?л?рд?н айтымында, эрте б?л?нг?н Кытай тилдеринин бири тибет-бирма тилдерине таандык. 1950-жылдары латын графикасынын негизинде жазуу т?з?лг?н. Кытай тили да ке?ири таралган.