Лаьмнашкахь ткъес

– ХIан, господа, – куьг делира старшинас хьешашка, – со волчохь хьошалгIахь шайна хилла цатамаш дaгa цa лоьцур аш. Олуш ма-хиллара, шен йерг дIайелларг хьалдолуш ву-кх. Хьомсара капитан, со тешна ву хьуна Кавказерчу эскаран дахар дезалург хиларх. Ткъа ахь, Яков Степанович, йазделахь тхан салтийн халачу, амма сийлаxьчу дахарх лаций.

– Гур вайна, господин Чекунов. Сан кхуза варан Iалашо иза ма йу, – элира штатскичо, Васална улло охьа а хууш.

Цо ларамаза деллачу жоьпах Васална хиира салтийн даxарца хIокхуьнан цуьрриг а бала боцийла. Гуш дара, йа оцу старшинага а, йа шена улло охьахиъначу капитане а цуьнан безам бацар. Васал ца кхеташ цхьа къайле йара хIокху стеган ойланечу бIaьргаш чохь…

3

Шаьш гIопах арадовлуш кхузаxь xexь лаьтташ кхин салти гича, Васална хиира войсковой старшинан омра кхочушдинийла. XIинца гауптвахтехь хир ву Митрич. Васална дика бевзa и готта биъ пен. ДІа-схьа шишша метр йеакIов чоь. Бетонан шийла цIенкъа. КIеззиг чу серло кхеташ пенна лаккхахь коран Iуьрг. Иза а, йуккъе эчиган стоммачу чIорех жIap a xIoттийна. Дийнахь-буса цкъа неIарх чу баьпкан йуьхк а, цхьа зока хи а кховдадо. Иза-м хIумма а доцург дара, Васалан хенахьлерчуьнга хьаьжча. Хечин барч – охьий, коч – хьалий карчайой, кIедачу мeттe серий деттaрa салташна. И дагадеача, Васалан дегI дeгийра…

БІaьн новкъа парггIат Яьсси чу йоьссина гIудалкх, цкъа кIедачу гIaмaрлахула тата доцуш, йуха жагIа цIийзош, тIаккха хи чуьрчу тIулгаш тIехь кхийсалуш, дехьайаьлча, говрашка йорт эцийтира Васала.

Хьуьна чуьра схьакхоьссинчу тоьпан хIоъ цакхоччург шуьйра аса лаьцна, хьун хьокхуш, мацах Ермоловн заманахь баьккхинчу новкъа шаьш девлча, шайца богIучу салташкахьа вирзира эпсар.

– Мичхьара ву шуьшиъ?

– Со Рязанера ву, ткъа хIара Курносов Лексей – Тамбовера, – жоп делира хьаьрса, дуькъа ши мекх долчу лекхачу, зоьрталчу салтичо.

– XIета, вайша-м цхьамахкахо ву. Дукха хан йуй шуьшиъ Кавказехь гIуллакх деш волу?

– КхоалгIа шо.

– ГІуллакх муха дIaдоьду?

– Далла бу хастам, балхам ца бо оха.

Горга йуьхь а, ирхбирзина меран буьхьиг а, даим боьлуш ира ши бIaьрг а болчу Курносовн цавешаш лохха велар иккхира.

– ЦІaхь зударий буй шун?

– Бац, – шого жоп делира хьалхарчо.

Курносовс къайллах чоже пхьаьрсан гола Іоьттира накъостина.

– Нускалш-м ду тхойшиннен. Нагахь, Делан Іожалла ца хуьлуш, цIа верзахь, ловзарш дийр ду, – элира цо.

– Шуьшинга хьоьжур йуй ткъа и шиъ?

– Дала хьеха! Тхойшинга ладегIа собар ца хилахь, шайтIанан маIашна тIе гIахьара уьш.

– Къонах ву салти-м! Ткъа хьан цIе хIун йу? – зоьрталчу салтичунна тIевирзира капитан.

– Попов Елисей.

– Ден цIе?

– Иваныч.

– TIаккха, Елисей Иваныч, нохчашца йукъаметтиг муха йу шун?

Поповс мерах шок туьйхира:

– Дика йу-кх. Тхо санна, адамаш дац уьш?

Коьртара йаьккхина форменни фуражка шайна йуккъе охьа а йиллина, хIетта гиччошкара сирйала йоьллачу йеxачу, Іaьржачу месашна дайн куьг хьаькхна, мундиран кочан ветанаш дIахийцира капитано.

– Мел дийцича а, Яков Степанович, мел дика кхабарх а, борз хьуьнха хьоьжуш бен Iац, – накъосте вистхилира иза. – Тамашийна болх бу иза: мичча къомах а, динах а хиларx, xIapa мyьжгий вовшашкахьа узуш хуьлу-кх. Хезирий хьуна, кхара дийцарехь-м, и нохчий маликаш деца? Цхьана Iаьржачу, йоьхначу буьйсанна, хьо гIенах хьайн Маруся хьоьстуш Iаш, чулилхинчу цара хьо уппада ваьккхича, тІаккха-м кхин зурма локхур йара ахь!

Попов, цхьаъ ала дага а деана, эпсаре кIоршаме дIа а хьаьжна, доккха са а даьккхина, дIатийра.

– Дийцал ахь майрра, цхьацца дуьйцуш ца бацбича, беха некъ бу вай бан безарг. Со кхузахь керла стаг ма вy, кху мехкан хьал, гIуллакхаш ца хууш.

– Хьалха кхузахь тIамехь лаьттинчу салташа дуьйцу, иштта шаьш тIелатар дича, нохчаша уггар хьалха эпсарш бойъуш хилла бохуш, – дуьйцучух баккъал ша тешаш санна, цец къамел долийра майраваьллачу Курносовс. – Ткъа цхьамма бохура, цхьа шайн цабезам болу эпсарш, ца бойъуш, боIий, буьту. Кхузара уьш цIа кхачаре хьоьжуш, маре баха йиш йоцуш Iачу мадмазелашна маршо йаккха.

– ДІаэца хьайна, капитан! – гIадвахана велавелира Яков Степанович. – ХIара салтий хьуна ма-моьтту аьрта а бац хьуна.

– Мекара жIaьлеш ду! Ахархойх вуй шуьшиъ?

– Bу, дера. Дворянех велхьара, хир варий тхойша хIара тоьпан гIуйнаш ги а доьхкина лелаш?

Курносовс йуха а чоже гола Іоьттира накъостна.

– Вуьшта, Яков Степанович, цхьа пхийтта-йалхитта шо хьалха, дийнна рота салтий уллохь боцуш кху некъашкахула дIасаваха кхераме ду-м, бохура. Ткъа хIинца маршо йу! Вайн Iедало шайн разбойникийн амалш а йитийтина хIокхаьрга. Кху Нохчийчу кхаьччахьана, цхьа а нохчо ца гина суна герз караxь. Гой хьуна хIара вайна уллохь Iийриг? Сакхате пхьарс, лога тIера муо. Со дуй баа ваьхьар вара-кх, и ши чов цунна цхьанхьа къолах вахча йина аьлла!

«Кху цхьанна тIехь-м гIалат а дац хьо, жIаьла», – дагахь йаппарш йира Васала. Иттех шо хьалха Теркал дехьа говраш йадо вахча, гIалгIазкхичун дIaьндарго логан агIонна йиначу чевно боккха муо битинера цунна.

– Баккъал а, господин капитан, ма боккха болх бу-кх оцу мискачу нохчашкахьа болу хьан цабезам, – корта хьовзийра Яков Степановича. – Мичара баьлла хьуна иза, бала мукъане а?