Мінскі напрамак. Том І

Сонцаў некалькі разоў прачытаў яе, але, калі вышаў да століка i ўбачыў перад сабой танкістаў, што падрыхтаваліся слухаць яго, усё, што ён ужо амаль завучыў, вылецела з галавы. Пакашліваючы. Ён разгублена, з такім стараннем, што на твары выступіў пот, намагаўся ўспомніць, намагаўся знайсці апору, выхад. Што ж рабіць? Прачытаць, можа? Але чытаць здалося яму няёмкім,— старшы лейтэнант ніколі не чытаў з паперак, a гаварыў па памяці. Ды i што падпалкоўнік скажа пра такога лектара?

— Раскажы, як ты пад Віцебскам на адной гусеніцы вёў машыну,— прышоў на дапамогу своечасова Быстроў.

Добры хлопец Быстроў, хоць i востры лішне на язык.

— Гэта можна, магу расказаць... Там — Быстроў тады таксама быў...

— Была справа!—падвердзіў Быстроў.

— Ледзь не папаліся фрыцам!.. Падбілі два танкi, але i нам хапіла на арэхі. Гусеніцу разарвала. Заселі мы. Сядзім, ні з месца!.. Што рабіць? Трэба машыну ратаваць. А на адной гусеніцы як ты паедзеш?

— На адной няможна!—тонам знаўцы адгукнуўся нехта з танкістаў.

— A выходзіць — можна!— Сонцаў адчуў, як слухачы яго зацікавіліся адразу. Скептычныя, спасцярожлівыя ўсмешкі, што бянтэжылі яго, згаслі, i, убачыўшы гэта, Сонцаў падбадзёрыўся, забыў пра няўпэўненасць.— Тэарэтычна нельга, а на справе — можна.

— Можна? Ну, ты гэта, брат...

— Асцярожней, друг... Чулі ўжо аднойчы такое...

— Цікава, як гэта?

— А вось так. Уключыў я, значыцца, тады заднюю хуткасць, развярнуў машыну на дзевяноста градусаў у бок гітлераўцаў кармой. Потым паставіў пярэднюю... выціснуў поўны газ. Машына ірванулася наперад... Працую левым бартавым фрыкцыёнам. — Сонцаў дапаўняў свой расказ звыклымі жэстамі, яўна не верачы ў сілу слова. — Пасля рыўка машына, вядома, зноў павярнулася ілбом да немцаў, але мне ўсё-ткі ўдалося праскочыць трохі. Тады разварочваю машыну зноў кармой да немцаў i даю поўны газ... Праскочыў яшчэ некалькі метраў...

Ён вёў апавяданне таксама i далей, павольна, падрабязна, хоць тое, што ён рабіў, было паўтарэннем аднаго прыёму.

— Колькі ж вы... паўзлі?— зацікавіўся лейтэнант Якавенка, нібы не ведаў. Ён сядзеў між танкістаў у адным з дальніх радоў.

— Метраў... чатырыста — не інакш.

— Здорава! — прамовіў з захапленнем Касцючэнка.

— Пакуль я «манеўраваў», Быстроў біў з гарматы i кулямёта па аўтаматчыках. Завялі «трыццацьчацвёрку» ў лагчыну. Шчарбіна пабег за цягачом, а мы з Быстровым i лейтэнантам засталіся пры машыне... А потым Шчарбіна прывёў цягач, нас узялі на буксір i вывезлі на рамонтную базу.

— Не вас, а танк на рамонтную базу,— заўважыў нейкі жартаўнік.

Слухачы засмяяліся, але ix смех быў прыязны.

Падбадзёраны першым поспехам, Сонцаў пачаў гаварыць вальней i цікавей. Ён i не спыніўся б, каб Аляксей не напомніў, што пара канчаць.

— Ну як, таварыш гвардыі старшы лейтэнант, лекцыя... нішто сабе?— не ўтрываў ён, калі танкісты, перагаварваючыся, перакідваючыся жартамі, пачалі разыходзіцца. Яго расчырванелы, у рабацінні, твар задаволена ззяў.

— Вельмі добра, Сонцаў. Сам прафесар пазайздросціў бы!

Пашукаўшы позіркам між танкістаў, Аляксей падаўся да Якавенкі, які таксама сабраўся ісці адсюль. Яны пайшлі разам.

— Як табе падабаецца, друг мой строгі, наша першая спроба? Удалася?

— У асноўному...

— Так што, твая думка такая, што можам i сваю акадэмію адкрываць?

— Ну, вжэ i акадэмію... Пакуль шчо хоць курсы па павышэнню кваліфікацыі. Нэ трэба адразу так высока сягаць.

Калі ішлі разам па лясной утаптанай сцежцы, строгі друг прамовіў:

— Дарэчы, одна практычная заўвага, таварышу ротны. Я непакоюся, чы нэ будуць лекцыі однабаковымі.

Аляксей жартаўліва, па-вучнёўску, не разумеючы, зірнуў на Якавенку.

— Трэба показваць нэ толькі лепшае, але i памылкі, якія былі ў баях. На памылках, таварышу Лагуновіч, таксама можно вучыць.

3...

Надвячоркам, ледзь наступіла вольная хвіліна, па ўзлессю рассыпаліся частыя пералівістыя гукі Старшы лейтэнант падышоў да гуртка, што акружыў гарманіста: у сярэдзіне, пабліскваючы вачыма, Касцючэнка іграў на гармоніку салдацкую песню. Ён угінаў плечы, нібы дапамагаючы рукам. Некалькі галасоў дружна падцягвалі.

— Давай тую, партызанскую!— папрасіў маўклівы Архіпаў, калі песня сціхла.

Касцючэнка, не спяшаючыся, расцягнуў гармонік, прайшоўшыся два разы па белых гузіках, потым заспяваў прыцішаным голасам:

На опушке леса старый дуб стоит,

А под тем под дубом партизан лежит.

Он лежит, не дышит, он как будто спит,

Золотые кудри ветер шевелит.

Байцы сціхлі. На Аляксея з гэтымі словамі дыхнула родным i блізкім, як добры ўспамін. Яму раптам захацелася адысці ад усіх, застацца аднаму са сваімі думкамі, i ён пайшоў па звілістай сцежцы ў поле. З лесу ўслед яму даносілася:

Ты скажи хоть слово матери своей.

Ой, болит сердечко по тебе, Андрей.

Думкі перанеслі Аляксея туды, дзе Ніна. Перад вачыма ўзнік той гарадок, дзе яны былі некалі з таварышам. Аляксей паспрабаваў уявіць цяперашні воблік Ніны, але не мог, яна паўстала такой, якой была да вайны.