На Дзяды

Хто там стогне так на ўзьмежку,
На капцы у полі?
Як згубіўшы к долі сьцежку,
Як ня знаўшы долі.

Ці там вецер водзіць гулі
Так па самагубе, –
Бы сваё дзіцё матуля
Песьціць ды галубе?

Ці над бацькаўскай магілай
Жаліцца сіротка,
Ці сваёй шукае мілай
Хлопец-адзінотка?

Ой, не плача брат над братам
На мяжы кургана,
А бядуе так душа там –
Зьвязана, скавана.

Хто умее слухаць, можа
Шмат пачуць чаго там;
Як прычытвае, нябожа,
Бы Лазар пад плотам.

Не жылося мне даўней так
(Льецца гэткі голас),
Не такі мой быў палетак,
Іншы меў ён колас.

Шла мая ў даль дзіва-сіла,
Як бы хвалі Нёмну;
На касе сваёй насіла
Княжацку карону.

Ніў маіх ніхто б ня зьмерыў,
Не зьлічыў сялібаў;
Мела ў пушчах многа зьвера,
Многа ў водах рыбы.

Засядала, расьцьвітала
За гадамі годы;
Залатыя думкі ткала
З шчасьця і свабоды.

Мелі страж гранічны вехі;
Гадавала дзетак
І чакала зь іх пацехі,
Як вясною з кветак.

Трох сыноў дала судзьбіна
Да майго парога,
А такія – сын у сына,
Як нідзе, ні ў кога!

Іх пясьціла, як умела,
Ласкаю вясёлай;
Красак, сонца не жалела
Я для іх, саколаў.

І расьлі яны, расьлі так,
Мае княжаняты,
На багацьце, на прыбытак,
На вось тое сьвята.

Як са мною будуць разам
Жыці, панаваці,
Славы быць жывым абразам
У людзей і ў хаце...

Бегам беглі дні і ночкі,
Леты за лятамі...
I павырасьлі сыночкі
Самі, як ня самі,

Як дубы у полі чыстым,
Як сасонкі ў боры,
Як у небе абадзістым
Тыя сьвечкі-зоры, –

Так магутны, яснасьветны
На пагляд былі ўсе,
Хоць да бою з апраметнай...
Ажна сьвет дзівіўся!

Ды ўдаліся, ой, сынкі мне
Не аднэй натуры,
Як бы тыя ноткі ў гімне
Цішы і віхуры.

Працавітага быў першы
Складу і нагібу,
Так, здаецца, што й памершы
Ўсё араў, касіў бы.

За другім была ахвота
К лежні, к панаваньню;
За чужой бы жыў работай,
Спаў бы да зьмярканьня.

Трэйці ўсіх бы толькі мучыў –
Склад меў быці катам,
З паганякаю на ўзруччы
К зьдзекам быў заўзятым.

Вось такой натуры, складу
Ў іх я дачакала;
На дарма, як мёд-прынаду,
Думка ў думку ткала.

Не прышлось мне жыць на сьвеце
Ў славе і дастатку:
Загубілі родны дзеці,
Загубілі матку.

I сярэдні, і малодшы,
Родныя дзяціны,
Як мая – пайшлі к салодшай
Ласцы без прычыны.

Ў сьвет збрылі чужы дзівіцца,
Гнуць у ёрмы шыі...
I ўтапілі ў чужаніцы
Душы маладыя.

Заставаўся толькі старшы
Гаспадарыць дома,
Бо ад тых быў гаспадаршы,
Хоць быў ў іх за лома.

Заставалася адна я
Сын адзін са мною
Як той путнік на расстаі,
Летам і зімою.

Сяк ці так, жылось паволі
Ў палавіне з горам –
Тым у хаце, тым на полі,
А другім за морам.

Аж дакучыла, знаць, далей
Недзе так бадзяцца,
І сынкі зьбірацца сталі,
Ззадалёк вяртацца.

Як прыйшоў дамоў сярэдні,
Выглядаў багата,
Й не пазнаў, як зьвер пасьледні,
Ні мяне, ні брата.

Ў плуг запрог свайго браточка
Навек, да скананьня,
А мяне асеньняй ночкай
Выгнаў на бадзяньне.

Як дамоў вярнуўся меншы,
Сьвету як увідзеў, –
Аказаўся дасьціпнейшы,
Чым сярэдні, ў крыўдзе.

Над старэйшым братам ставіў
Стражы і запоры,
Цела ранамі крывавіў,
Зьдзекаваўся ў горы.

Зьдзек і далей строіць дай жа,
Ласку з сэрца выжыў:
Суд судзіў, што я – ня я ўжо,
І расьпяў на крыжы.

Так мая краса завяла
I маёй сялібы!
Ліхата апанавала
І капцы, і скібы.

Адплацілі роднай матцы
Княжаняты-дзеці:
Відмай кінулі бадзяцца,
Сіратой гібеці.

Ходзяць, гоняць сухавеі
Праўданьку сьвятую;
Брата брат не разумее,
Брата брат катуе.

Я на гэтым на кургане
Ўсё сяджу і плачу,
Усё чакаю зьмілаваньня,
Дый ніскуль ня бачу.

Ці апомняцца сыночкі
У сваёй правіне?
Ці загінудь сярод ночкі,
Што і сьлед загіне?..

Стогнуць ветрам калыханы
Ліпы ды бярозы,
А ноч сее скрозь туманы
Золь, слату, як сьлёзы.

Лапацяць крыламі жудка
Кажаны, начніцы,
Як бы суд спраўлялі тутка
Ведзьмы-чараўніцы.

А душа сама – бяз хаты,
Знаць, зь вялікай мукі
То зрывае зь сябе шаты,
То ў крыж зложыць рукі,

То паказвае на плечы,
То капец абойме...
Бог яго усё дарэчы
Зразумее, пойме!

Можа, зь іншага хто краю
Скеміў бы сумленьне,
Што яна там вычварае
З жалю і цярпеньня.

То нам кажа ночкай цёмнай
На мяжы ў пракляцьці,
Як Дзяды ў нас векапомны
Стануць адпраўляці.