Навелы

Яму далі прайсці ў пакой, завалены папкамі, бы канторка якога службоўца, дзе на крэслах ужо ляжаў усё яшчэ непрытомны танцор. Доктар найперш памкнуўся зняць маску, але выявілася, што гэта не так проста: мноства танюткіх драціначак старанна знітоўвалі яе з краямі парыка, моцным плецівам акалялі ўсю галаву, і богведама як было яго расплесці. Шыя таксама была апята штучнай скураю, што ішла спадыспаду маскі ўніз ад падбародка, і гэтая пальчаткавая скура цялеснага колеру прыпіналася да каўняра кашулі.

Давялося расцяць усё вялікімі нажніцамі; і калі доктар прайшоўся імі па гэтым дзівотным плеціве, зрабіў разрэз ад пляча да скроні і расхіліў панцыр, пад ім аказаўся выпетраны часам, худы, маршчыністы твар старога чалавека. Уражанне гледачоў ад кантрасту паміж прынесенай імі сюды юнай кучаравай маскай і сапраўдным абліччам было такое вялікае, што ніхто не засмяяўся, не прамовіў ні слова.

Ашаломлена глядзелі яны то на вартае жалю, распасцёртае на саламяных крэслах аблічча з заплюшчанымі вачамі, з клоччам сівых валасоў, доўгіх на лбе і кароткіх на шчоках ды падбародку, то на зграбную, дзівосную бліскучую маску вобак, такую юную і жыццярадасную.

Па доўгім памараку стары, нарэшце, апрытомнеў, але ён яшчэ быў такі слабы, такі нямоглы, што доктар пабойваўся, каб не здарылася чаго горшага.

— Дзе вы жывяце? — запытаўся ён.

Стары танцор з відавочнай цяжкасцю напружваў памяць, урэшце як быццам прыгадаў і назваў вуліцу. Аднак ніхто з прысутных не ведаў, дзе такая знаходзіцца. Давялося распытваць, у якім яна квартале. Стары доўга, разгублена сіліўся ўспомніць, і гэта давалася яму так цяжка, што наводзіла на думку пра расстройства мысліцельных здольнасцей.

— Я сам завяду вас дадому, — вырашыў доктар.

Яму раптам заманулася даведацца, хто ён, гэты дзіўны блазен, захацелася паглядзець, дзе жыве гэты незвычайны танцор.

І вось яны селі ў фіякр і неўзабаве апынуліся на процілеглым канцы Манмартра.

Фіякр спыніўся каля высокага абшарпанага дома з зашмальцаванай лесвіцай — аднаго з тых занядбаных дамоў з безліччу вокнаў, страшэнна самотных на голым пустыры, дзе ў неахайных бярлогах вякуе свой век процьма згалелых, абнядоленых людскіх істот.

Доктар, трымаючыся за парэнчы — драўляныя брускі вінтавой лесвіцы, да якіх прыліпала рука, — завалок ажно на пяты паверх легкадумнага старога, да якога спакваля вярталася сіла.

Дзверы, у якія яны пастукалі, адчыніліся, і на парозе паявілася жанчына, таксама ўжо немаладога веку кабета, чысценькая, у бялюткім начным чэпчыку на пукатай, з рэзка акрэсленымі рысамі твару галаве — вялікай, гожай і строгай, — такія звычайна бываюць у жанок рабочых, жанок працавітых і верных.

— А Божачкі! Што з ім? — крыкнула жанчына.

Калі ёй коратка было растлумачана, што адбылося, яна і сама супакоілася і папрасіла доктара не хвалявацца, бо такое здаралася ўжо не першы раз з яе мужам.

— Яго трэба пакласці ў пасцель, пане, толькі і ўсяго, ён засне, а заўтра ўсё будзе чын чынам.

— Але ж ён ледзьве языком варочае, — усумніўся доктар.

— Э, нічога страшнага, гэта ў яго ад хмелю. Ён жа нічога не еў у абед, каб спрытнейшым быць, затое кульнуў ажно дзве чаркі — для настрою. Гарэлка, уявіце сабе, развязвае яму ногі, але скоўвае думкі і мову. Ах, не ў яго гады ўжо лётаць на танцулькі. Не, папраўдзе, ну хоць ты плач, і калі ўжо адумаецца чалавек?І

— Але чаму ён гэтак утрапёна танцуе ў такія гады? — запытаўся здзіўлены доктар.

Яна паціснула плячыма і пачырванела ад гневу, які спакваля апаноўваў яе.

— Ах, Божачкі, чаму?! Ды таму, смех сказаць, каб думалі, што ён і пад маскаю маладзён, каб жанчыны ліплі да яго ды нашэптвалі ўсялякую брыду яму на вушка, каб ён мог хоць даткнуцца да іх, да іх паскуднага цела, хоць падыхаць іх пахамі, пудрамі ды памадамі... Во дзеля чаго ж яшчэ?! Ах, пане, во якая ў мяне жытка, цэлыя сорак гадоў ужо ўсё гэта цягнецца... Але найперш трэба ўкласці яго ў пасцель, каб яму не стала кепска. Ці не памаглі б вы мне? Вельмі цяжка спраўляцца адной, калі ён у гэтакім стане.

Стары сядзеў на ложку, асалавелы, з доўгімі сівымі валасамі, звіслымі на твар.

Яго палова і абурана, і замілавана глядзела на яго.

— Ну, гляньце, хіба ён не прыгожы на свае гады? — зноў загаварыла яна. — Дык не, трэба строіць з сябе блазна, каб людзі думалі, што ён яшчэ малады. Гора дый годзе! А праўда, ён харошанькі, пане? Адну хвілінку, зараз убачыце, пакуль ён не лёг.

Яна падышла да стала, дзе месціліся тазік, збан з вадою, грэбень і шчотка, узяла шчотку, вярнулася да ложка, адкінула ўгору зблытаныя кудлы п'янага мужа — і вось ужо яны, як на мадэлі мастака, буйнымі кучарамі леглі на патыліцу. Старая адступіла на крок і залюбавалася:

— Праўда, ён харошанькі на свае гады?

— Вельмі, — пацвердзіў доктар, якога ўсё гэта пачынала дужа забаўляць.