Навелы

Нашто Бог стварыў усё гэта? Калі ўжо ноч прызначана, каб спаць, ні пра што не думаць, адпачываць, забыцца пра ўсё, дык чаму ж тады яна прыгажэйшая за дзень, пяшчотнейшая за світанні і вечары? Чаму месяц, які так павольна і спакушальна праплывае па небе, больш паэтычны, чым сонца, і такі таямнічы, што, здаецца, створаны на тое, каб асвятляць рэчы занадта далікатныя і патаемныя для сонечнага святла? Нашто ён развейвае начную цемру?

Чаму самы знакаміты сярод птушак спявак не адпачывае, як усе іншыя, а выводзіць у чароўных прыцемках свае спевы?

Чаму ўвесь навакольны свет ахутаны нейкім далікатным вэлюмам? Нашто гэтае трапятанне сэрца, хваляванне душы, млявая асалода цела?

Нашто разліваюцца гэтыя спакушальныя чары, калі людзі ўсё роўна іх не бачаць — бо спяць у ложках? Дзеля каго ж гэтае непаўторнае сваёй прыгажосцю відовішча, гэтая паэзія, якую неба так шчодра пасылае на зямлю?

І абат не знаходзіў адказу.

А ў гэты момант унізе, на краі лугу, пад шатамі дрэваў, ахутаных зіхатлівай смугой, паказаліся дзве постаці.

Адна з іх, вышэйшая, — гэта быў мужчына. Ён абдымаў сваю сяброўку за плечы і час ад часу цалаваў яе ў лоб. Яны нечакана ажывілі нерухомы навакольны пейзаж, што быў дасканалым фонам той боскай карціны. Здавалася, што гэтыя двое складаюць адну істоту, дзеля якой якраз і была створаная гэтая ціхая светлая ноч... Яны ішлі насустрач святару, нібы жывы адказ, які Пан Бог слаў на яго запытанні.

Абат так і стаяў усхваляваны і ўражаны, сэрца яго моцна білася. Яму здавалася, што перад ім нешта біблейскае, накшталт кахання Руфі і Боаза, здзяйсненне волі айца нябеснага ў самым высакародным увасабленні — як у Святым пісанні. У галаве яго пачалі гучаць радкі з «Песні песняў», палкія воклічы, заклікі цела, уся палымяная паэзія гэтага трапяткога і пяшчотнага твора.

І ён сказаў сам сабе: «Можа, Бог стварыў гэтыя ночы, каб прыхаваць пад таямнічым покрывам ідэал людскога кахання?»

Ён адступаў перад гэтымі двума, што ішлі абняўшыся. Дзяўчына была яго пляменніцай. Але ён баяўся пайсці супраць Бога. А можа, Бог і дазваляе каханне, калі ён атуляе яго такою прыгажосцю?

І ён уцёк збянтэжаны, амаль саромеючыся, быццам пераступіў парог святыні, у якую не меў права ўвайсці.

Пераклад: Сяргей Шупа 

Страх

Ж.-К. Гюйсмансу

Пасля вячэры мы зноў падняліся на палубу. Перад намі распасцерлася нерухомая роўнядзь Міжземнага мора, у якой расплывіста адбівалася ціхая поўня. Наш вялізны карабель плыў, выпускаючы ў неба, усеянае зоркамі, велічэзную змяю чорнага дыму; а за намі вада, ускалыхнутая хуткім рухам цяжкага судна, узбітая вінтом, пенілася, закручвалася і так ярка свяцілася, што здавалася, нібы зіхацеў растоплены месяц.

Мы, чалавек шэсць ці восем, стаялі моўчкі і з захапленнем глядзелі ў бок далёкай Афрыкі, куды мы плылі. І раптам капітан, што стаяў пасярэдзіне і курыў цыгару, вярнуўся да размовы, распачатай падчас вячэры.

— Праўда, у той дзень я адчуваў страх. Шэсць гадзін мора шкуматала мой карабель, які быў сеў на плытнечы. На шчасце, пад вечар нас заўважыў ангельскі вуглявоз і ўзяў на борт.

І тады ўпершыню загаварыў высокі чалавек з загарэлым тварам. Ён быў з тых, па кім адразу відаць, што ён шмат падарожнічаў па далёкіх невядомых краінах, сярод бясконцых небяспек, і чый спакойны і глыбокі позірк, здаецца, тоіць у сабе нешта з тых дзівосных краявідаў, недзе і некалі пабачаных. І вось гэты загартаваны, мужны чалавек сказаў:

— Вы кажаце, капітан, што адчувалі страх. Я ў гэта не веру. Вы проста памыліліся і назвалі не тым словам пачуццё, якое вы перажылі. Рашучы чалавек ніколі не адчувае страху перад сур'ёзнай небяспекай. Ён хвалюецца, непакоіцца, трывожыцца. А страх — гэта зусім іншае.

Капітан усміхнуўся і сказаў:

— Да д'ябла! Я вам кажу, што я баяўся.

І тады загарэлы чалавек пачаў павольна апавядаць:

— Дазвольце я растлумачу! Страх (і нават самыя адважныя людзі могуць яго адчуваць) — гэта нешта жахлівае, гэта нейкі распад душы, жахлівая сутарга думкі і цела. Адзін толькі ўспамін пра гэтае пачуццё прымушае ўздрыгнуць. Але страху няма ні тады, калі чалавек адчувае сябе бадзёра, ні перад атакай, ні перад непазбежнай смерцю, ні перад усімі спазнанымі формамі небяспекі. Страх з'яўляецца падчас пэўных нязвыклых абставін, пад нейкімі таямнічымі ўплывамі, перад нейкай няяснай небяспекай. Сапраўдны страх — гэта нешта накшталт успаміну пра дагістарычныя фантастычныя жахі. Чалавек, які верыць у прывіды, павінен адчуваць страх ва ўсёй яго жудасці, калі ўбачыць уначы здань.

Я зазнаў страх сярод белага дня прыблізна дзесяць гадоў таму. І я зноў адчуў яго летась узімку, снежаньскай ноччу.

Я перажыў шмат прыгод, шмат здарэнняў, якія здаваліся смяротна небяспечнымі. Часта я біўся ў бойках. Аднойчы мяне кінулі паміраць зладзеі. Аднойчы ў Амерыцы я быў асуджаны на шыбеніцу за ўдзел у паўстанні. Аднойчы мяне скінулі ў мора з карабля каля берагоў Кітая. Кожнага разу я думаў, што мне прыйшоў канец, і адразу ж скараўся перад абставінамі, не расчульваючыся і нават не шкадуючы.

Але страх — гэта зусім іншае.