Навелы

Бацькам двух маіх старшых сыноў з'яўляецца пан дэ Курсіль, Рэне абавязаны жыццём пану дэ Бурнэвалю. Я малю Валадара над людзьмі і іх лёсам абараніць бацьку з сынам ад чалавечага непаразумення, завяшчаю ім узаемную любоў і пашану да маёй памяці. Гэта мая апошняя думка і апошняе жаданне.

Мацільда дэ Круалюс».

Пан дэ Курсіль падскочыў і крыкнуў: «Гэта завяшчанне вар'яткі!» Тады падняўся пан дэ Бурнэваль і гучна, выразна сказаў: «Я, Сімон дэ Бурнэваль, сведчу, што кожнае слова ў гэтым дакуменце — праўда. Гатовы давесці гэта любому і нават магу паказаць лісты».

Пан дэ Курсіль кінуўся на яго. Я падумаў, што яны задушацца. Высокія, адзін худы, другі тоўсты, яны стаялі твар у твар і трэсліся ад лютасці. Муж маёй маці пралапатаў: «Вы — нягоднік!» Другі, як і раней, смела і выразна сказаў: «Мы сустрэнемся ў іншым месцы, пане. Вы б даўно атрымалі поўху і стаялі на дуэлі, калі б я не баяўся за здароўе гаротнай жанчыны, якая ўсё жыццё цярпела вашы здзекі».

Ён павярнуўся да мяне: «Вы мой сын. Пойдзеце са мной? Я не маю права прымусіць вас, але, калі хочаце, хадземце разам».

Я моўчкі паціснуў яму руку, і мы пайшлі. Я ледзь не вар'яцеў.

Праз два дні пан дэ Бурнэваль забіў на дуэлі пана дэ Курсіля. Мае браты, баючыся, каб не выбухнуў скандал, трымалі язык за зубамі. Я аддаў ім палову матчыных грошай, і яны ўзялі іх.

Я абраў прозвішча свайго сапраўднага бацькі і выракся ад законнага, але не майго імя.

Пан дэ Бурнэваль памёр праз пяць гадоў. Я і цяпер плачу па ім.

Ён устаў, прайшоўся і стаў супроць мяне: «Вось так! Я сцвярджаю, што матчына завяшчанне — самы прыгожы, высакародны і вялікі ўчынак, на які здольная жанчына. Вы згодныя?»

Я падаў яму абедзве рукі: «Цалкам, сябра».

Пераклад: Сяргей Мурашка 

Воўк

Гісторыю гэту пачуў я ад старога маркіза д'Арвіля, калі на дзень св. Гюбэра — заступніка ўсіх паляўнічых — мы сабраліся на вячэру ў барона дэ Равэля.

Цэлы дзень мы палявалі аленя, і толькі маркіз застаўся ў замку, бо ніколі не паляваў.

Вячэра зацягнулася, і ўсе гаварылі пра спосабы знішчэння жывёл. Нават жанчыны захапіліся крывавымі і часта няскладнымі апавяданнямі мужчын, а тыя гучна гаманілі, размахвалі рукамі, каб паказаць, як паляўнічы ловіць і б'е звера.

Пан д'Арвіль быў добры апавядальнік, хіба што гаварыў трошкі напышліва, але ж і вельмі цікава. Адчувалася, што ён няраз расказваў гэту гісторыю, бо гаварыў хутка, трапна і дасціпна.

— Панове, ні я, ні мой бацька, ні дзед, ні прадзед ніколі не палявалі, хоць прадзед і быў сынам чалавека, які паляваў больш за вас усіх. Ён памёр у 1764 годзе, і я раскажу, як гэта здарылася.

Яго звалі Жан, у яго былі жонка і сын, які мне стаў прапрадзедам, і разам з малодшым братам Франсуа д'Арвілем яны жылі ў нашым лясным замку ў Латарынгіі.

Праз паляванне Франсуа д'Арвіль так і не ажаніўся.

Круглы год браты няспынна, нястомна, без адпачынку палявалі. Яны любілі і разумелі толькі паляванне, гаварылі і жылі толькі полем.

Дзікая, неўтаймаваная прага забрала іх душы, спапяляла іх, не пакінуўшы месца іншым пачуццям.

Яны забаранілі трывожыць іх на паляванні, што б там ні рабілася на свеце. Прапрадзед мой нарадзіўся, калі яго бацька гнаўся за лісам, але Жан д'Арвіль не спыніў каня, а толькі крыкнуў: «А каб цябе! Гэты нягоднік мог бы дачакацца канца ловаў!»

Брат Франсуа быў яшчэ больш апантаны. Устаўшы з ложка, ён ішоў аглядаць сабак і коней, страляў птушак над замкам перад выправай на якога буйнога звера.

У наваколлі іх звалі пан Маркіз і Паніч, і гэта было натуральна, бо тагачаснае, спадчыннае дваранства адрознівалася ад сённяшняй выпадковай знаці, якая ў тытулах імкнецца замацаваць сыходную іерархію. Тады разумелі, што ад нараджэння сын маркізаў з'яўляецца такім самым графам, а дзіця віконта баронам, як генералава немаўля — палкоўнікам. А ў наш час пустыя славалюбцы ганарацца гэткай прыдумкай.

Вернемся, аднак, да продкаў.

Казалі, што былі яны вельмі высокія, кашчавыя, калматыя, утрапёныя і мужныя. А малодшы брат, на галаву вышэйшы за старэйшага, паводле легенды, якой ён хваліўся, меў такі моцны голас, што ў лесе трымцеў кожны лісток, калі ён крычаў.

Вось, мусіць, цікава было паглядзець, калі абодва волаты ў шпорах, абжаргаўшы коней, ехалі паляваць.

І вось, у зіму 1764 года, затрашчалі сіберныя маразы, і ваўкі залютавалі.

Яны нават нападалі на запозненых сялян, бегалі па вуліцах, вылі ад золку да золку і спусташалі хлявы.

А неўзабаве пайшлі чуткі. Людзі расказвалі пра вялізнага ваўка светла-шэрай, амаль белай масці, які з'еў двое дзяцей, адгрыз руку ў жанчыны, перарэзаў усіх вартавых сабак у наваколлі, без страху пераскокваў цераз платы і гойсаў па дварах. Усе бажыліся, што ад яго дыхання трапяталі агеньчыкі ліхтароў. І жах пасяліўся ў вёсках. Ніхто больш не адважваўся ў прыцемках ступіць за парог сваёй хаты, бо, здавалася, з цемры штомомант мог выслізнуць грозны цень.

Браты д'Арвіль вырашылі знайсці і забіць ваўка. Яны склікалі ўсю мясцовую знаць на вялікае паляванне.