Отчаяние (на каз.яз.)

Бгін кн бкіл Тркістан улиеті мен Жетісуды кншыыс-солтстігін айнала оршап тран алы скерді ызары соандай, бір трлі ссты еді. Дл жер сілкінерді алдындаыдай, зінен-зі тншыа безерген дние. Бл орынышты адамнан баса зге тіріні брі де кні брын сезеді-міс. Жылан інінен шыып, тышан зен жаасынан алыс кетуге тырысады деседі… Дл осындай бір ауыр жадай бгін де кнні ашытыына арамай, адамны иыынан басып, бкіл лемді тншытырып бара жатты. Жоар апасынан соатын салын жел, деттегідей жпар аыан жасыл шп иісіні орнына тгілген адам аныны жылымшы иісін жеткізді.

Дл осы кні тнде Тркістанда таы бір ошау оиа болды. Хорезм, Хиуа елдерін Сайбанны баласы Темір слтаннан тараан Ждігер, Хаджім, Аатай атты хандар билеген — 1696–1697 жылдары Хиуа таына осы хандарды соы рпатарыны бірі Ули отыран. Біра зіні тентек, есерсо жне сл есуастау мінезімен жртты басара алмай, аза жеріне уылып келген. Осы кездегі Орта жзді ханы Туке оны Яссыа даруа еткен. Ули Тркістан мірі болысыменен ш айдан кейін дние салан. Туке мегершілік салтыменен оны жесірі Нрбикені зі алан. Жеті айдан кейін ханым Абылай атты л тапан… Бл бала, емшектен шыпай жатып, шешесімен бірге наашы жрты Алтын хан еліне кеткен. Тркіндеп баран Нрбике кенет ойламаан кеселге душар болып, сол Алтын хан жерінде аза болан. Жалыз ызынан айрылан айын атасы Туке хана: «Жалызымыздан айрылды — аан блаымыз суалды, жанан шыраымыз снді. зі кетсе де кзіндей кріп бауырымыза салып сірейік, бдан да зге балалары бар ой, Абылайжанды ат жалын тартып мінгенше бізге исын. Есін білген со елін зі де табар» деп елші салан. Туке жастары келіп алан айын ата, айын енесіні кілдерін алдырмаан, екі жасар Абылай соларды олында ала берген. Сол Абылай он жетіге шыанда Туке хан леріні алдында сонау Алтын хан лкесінен елін іздеп, зі келген. Туке лан асыр той жасап, «он бесінде отау иесі» деген дстрмен, сол жылы Абылайды зіні зегілес серігі, ырыз еліні шо манабыны бірі Тиесті кіші ызы — он трт жасар Зеренге йлендірген. Алдына ыруар мал салып, а отауын тігіп, оаша ауыл еткен. Жыл ткеннен кейін Зерен арудан егіз л туан. Біріні атын Ули, екіншісіні атын Балы ойан. Туке хан екі елді ыз-бозбаласын, батыр-балуанын, игі жасыларын шаырып, таы лан-асыр той жасаан, егіз немерелері боланына жас баладай уанып, шаттыа бір кенелген.

Біра Туке Абылайды алашы крген кні-а та алды. ара ср, ат жаты, лкен ср кзді. Тсі орасан суы. Адамны бетіне араанда, екі кзі тасырайып, е болмаса кірпіктеріні шы да имылдамай, менінен тіп кете жаздайды… Оны стіне, Клмес хан трізді, езу тартып клімсіреуді білмейді. Тукені зіне де, атасы Есім хана да самаан. лде ары бабам Шаай хана тартты ма екен, — деп ойлайтын кейде Туке, — со кісіні тсі осындай суы болан деуші еді ариялар. Кп кешікпей, Туке Абылайды таы бір жан шошырлы мінезін аарды. Ол зге балаларындай емес, мал бауыздауа мар боп шыты. Бны Туке Шыыс тымына тартан аттылыы шыар деп ойлады алашы кезде, біра бертін келе бны анмарлыы млде шектен асып кетті. Жас жігітті анды крсе, жаны жай табатыны байалды. Жрт оан сырттай «анішер» деген ат таты.

Туке енді Абылайдан зі шошына бастады. «Бл алай? — деді ішінен, — лде Алтын хан елі мені лымны орнына бтен біреуді анмар баласын жіберді ме? лде мені кейбіреуге істеген иянатым шін дай маан жаза ретінде осындай баланы бергені ме? — Туке а-та. Тек Туке бір-а адамды мытан: Бл анды кз Ули слтанны баласы еді.

Туке енді Абылайды крген сайын, з балаларыны басына бір ажал ылышы тнгелі трандай, мазасыздана берді. Кенет ханны есіне ккек балапаныны ылыы тсті. Дниеде ккек сты жз жиырма алты трі бар. Соларды сексен екісі жмыртасын баса старды ясына тастап кетеді. Ол сты адып трып, жем іздеп кеткен кезінде, ясына шып келіп, басып отыран бір жмыртасын алып кетеді де, орнына з жмыртасын тастайды. айта шып келген с ккек жмыртасын зінікінен айыра алмайды, балапан боп, аузын ашанда да жем береді. Бл сты жейтін жемі де зіні анасыны жемімен бірдей боландытан, ккек балапаны да се береді. Ал осы жмыртасын бас- а сты ясына салатын ккектерді балапаны да тасбауыр келеді. Ол жем- ор, ашара боп жаратылады. ауызын жарып шыысымен-а жмыртадаы зге «бауырларынан» тез тылуа тырысады. Мндай ккек балапаны зге балапандардан ауызын брын жарады жне ауызынан шыысымен-а ядаы зге жмырталарды біртіндеп яны шетіне апарып, жерге латады. Сйтіп жемге орта болатын зге балапандардан жмырта кнінде-а тылады.

Туке Абылайды ле-лгенше, ккекті балапанындай жат санап кетті. Біра кені бір зата кзі жетпеді. анішер Абылайды баласы Улиден білманср деген л туып, ол он сегіз жасында «Абылайлап!» жауа шауып, анішер атасыны атын лемге жаятынын білмеді. азаты «Абылай» атаан йгілі ханы осы білманср еді. Оан йгілі Абылай аталуа лі кп уаыт бар. Ал зірге атасы «анішер» Абылай анмарлы лыменен Тркістан маын шошытумен болды.

Туке лгеннен кейін Абылайды ызарынан ыан іні-ааларыны бірі Сайрама, екіншісі Ташкентке ашты. Тек Тркістанда, кп нкеріні оршауында ала хакімі дайберді баадЇр алды. Абылай нкерлерін ертіп тн жамылып дайберді сарайына келді, біра жанашыр адамдары хабар бергендіктен ол Сайрама ашып тылды.