«Quaestio haec in scholis utrinque validis suspicionibus agitatui, num animam immortalem, mortale mve fecerit Aristoteles. Et quideni philosophi aut ignobiles asseveraverunt Aristotelem posuisse nostros animos ab interitu alienos. Hi sunt е Graecis et latinis interpretibus Ammonius uterque, Olympiodorus, Philoponus, Simplicius, Avicenna, uti memorat Mirandula lib. 4 de examine vanitatis cap. 9; Theodorus,
192
Metochytes, Themistius, sanctus Thomas 2, contra gentes cap. 79, et Phys. lect. 12, et praeterea 12, Metaph. lect. 3 et quodlib. 10, quaest. 5 art. I; Albertus, tract. 2, de anima cap. 20, et tract. 3, cap. 13;
Aegidius lib. 3 de anima ad cap. 4; Durandus in 2, dist. 18, quaest. 3;
Ferrarius loco citato contra gentes, et late Eugubinus lib. 9, de perenni Philosophia cap. 18, et quod pluris est, discipulus Aristolelis, Theop-hrastus, magisri mentem et ore et calamo novisse penitus qui poterat».
«In contrariam factionem abiere nonnulli Patres, nec infimi Philo-sophi: Justinus in sua Paraenesi, Origenes in
«Porro Tertullianum neutram hanc opinionem amplexum credo; sed putasse in hac parte ambiguum Aristotelem. Jtaque ita citat ilium pro utraque. Nam cum hie adscribat Aristoteli mortalitatem animae, tamen lib, de anima cap. 6 pro contraria opinione immortalitatis citat. Eadem mente fuit Plutarchus, pro utraque opinione advocans eumdem philo-sophum in lib. 5 de placitis philosoph. Nam cap., I mortalitatem tribuit, et cap. 25, immortalitatem. Ex Scholasticis etiam, qui in neutram partem Aristotelem constantem judicant, sed dubium et ancipitem, sunt Scotus in 4, dist. 43, quaest. 2, art 2. Harveus quodlib; 1, quaest. II et I, sentent. dist., I, quaest. I; Niphus in opuscule de immortalitate animae, cap. I, et recentes alii interpretes: quam mediam existimationem credo veriorem, sed scholii lex vetat, ut auctoritatem pondere librato illud suadeam».
Мы приводим все эти цитаты как верные, полагаясь вполне на добросовестность комментатора; проверять же их, нам думается, было бы совершенно напрасною тратою времени, да, наконец, у нас и нет всех тех прекрасных книг, откуда они взяты. Мы не прибавляем также новых цитат, потому что мы не завидуем славе автора, так искусно подобравшего их, и думаем, что подобное занятие было бы еще более напрасною тратою времени, даже если бы нам пришлось только перелистать оглавление различных комментариев Аристотеля.
Итак, из этого отрывка, заимствованного из La Cerda, видно, что ученые, слывущие за знатоков, много потрудились с целью узнать, что думал Аристотель о бессмертии души; нашлись между ними и такие, которые были способны написать целые книги по этому предмету, как например Помпонаций (главная цель, преследуемая им в своем произведении, — доказать, что Аристотель считал душу
193
смертною). И может быть, найдутся люди, которые не только постараются узнать, что думал о душе Аристотель, но которые сочтут очень важным вопрос о том, какого мнения держались, например, Тертуллиан, Плутарх и другие относительно воззрения Аристотеля на природу души; мы имеем большое основание думать так и о самом La Cerda, как показывает внимательное чтение последней части только что цитированного отрывка: «Porro Tertullianum...» и далее.