Римская история

1. Postquam reges Nineve Adiabenae ingenti civitate transmissa, in mediopontis Anzabae hostiis caesis, extisque prosperantibus transiere laetissimi,coniectantes nos residuam plebem omnem aegre penetrare post triduum posse,citius exinde ad satrapen reversi quievimus hospitalibus officiis recreati.

2. unde per loca itidem deserta et sola magno necessitatis ducente solaciocelerius quam potuit sperari reversi confirmavimus animos haesitantium,unum e navalibus pontem transisse reges absque ulla circumitione perdoctos.

3. extemplo igitur equites citi mittuntur ad Cassianum Mesopotamiae ducemrectoremque provinciae tunc Euphronium, conpulsuri agrestes cum familiis etpecoribus universis ad tutiora transire et agiliter deseri Carras oppiduminvalidis circumdatum muris, super his campos omnes incendi, ne pabulorumsuppeteret copia.

4. et imperatis sine mora conpletis, iniecto igni furentis elementi vis maximafrumenta omnia, cum iam stipula flaventi turgerent, herbasque pubentes itacontorruit, ut ad usque Euphraten ab ipsis marginibus Tigridis nihil viridecerneretur. tunc exustae sunt ferae conplures maximeque leones per ea locasaevientes inmaniter, consumi vel caecari sueti paulatim hoc modo.

5. inter harundineta Mesopotamiae fluminum et frutecta leones vaganturinnumeri, clementia hiemis ibi mollissimae semper innocui. at ubi solis radiisexarserit tempus, in regionibus aestu ambustis vapore sideris et magnitudineculicum agitantur, quorum examinibus per eas terras referta sunt omnia. etquoniam oculos quasi umida et lucentia membra eaedem appetunt volucrespalpebrarum libramentis mordicus insidentes, idem leones cruciati diutius autfluminibus mersi sorbentur, ad quae remedii causa confugiunt, aut amissisoculis, quos unguibus crebro lacerantes effodiunt, inmanius efferascunt: quodni fieret, universus oriens huius modi bestiis abundaret.

6. Dum campi cremantur, ut dictum est, tribuni cum protectoribus missiciterioris ripae Euphratis castella et praeacutis sudibus omnique praesidiorumgenere conmunibant, tormenta, qua non erat voraginosum, locis oportunisaptantes.

7. Dum haec celerantur, Sabinianus inter rapienda momenta periculorumcommunium lectissimus moderator belli internecivi, per Edessena sepulchraquasi fundata cum mortuis pace nihil formidans, more vitae remissioris fluxiusagens militari pyrrica sonantibus modulis pro histrionicis gestibus in silentiosummo delectabatur ominoso sane et incepto et loco, cum haec et huius modifactu dictuque tristia [futuros praenuntiant motus] vitare optimum quemquedebere saeculi progressione discamus.

8. interea reges Nisibi prostratione vili transmissa, incendiis aridanutrimentorum varietate crescentibus, fugitantes inopiam pabuli sub montiumpedibus per valles gramineas incedebant.

9. cumque Bebasen villam venissent, unde ad Constantinam usque oppidum,quod centesimo lapide disparatur, arescunt omnia siti perpetua, nisi quod inputeis aqua reperitur exilis, quid agerent diu cunctati iamque suorum duritiaefiducia transituri, exploratore fido docente cognoscunt Euphratem nivibustabefactis inflatum late fusis gurgitibus evagari, ideoque vado nequaquamposse transiri.

10. convertuntur ergo ad ea quae amplectenda fortuita daret occasio, speconcepta praeter opinionem exclusi, ac proposito pro abrupto rerumpraesentium statu urgenti consilio, Antoninus dicere quid sentiat iussus orditur,flecti iter suadens in dexterum latus, ut per longiorem circumitum omniumrerum usu regionum feracium et consideratione ea qua rectus pergeret hostisadhuc intactarum, castra duo praesidiaria Barzalo et Claudias peterentur seseductante, ubi tenuis fluvius prope originem et angustus nullisque adhuc aquisadvenis adulescens facile penetrari poterit ut vadosus.

11. his auditis laudatoque suasore et iusso ducere qua norat, agmina cuncta abinstituto itinere conversa praevium sequebantur.

VIII

1. Quo certis speculationibus cognito nos disposuimus properare Samosatamut superato exinde flumine pontiumque apud Zeugma et Capersana iuncturisabscisis hostiles impetus, si iuvisset fors ulla, repelleremus.

2. sed contigit atrox et silentio omni dedecus obruendum. namque duarumturmarum equites circiter septingenti ad subsidium Mesopotamiae recens exIllyrico missi enerves et timidi praesidium per eos traductus agentesnocturnasque paventes insidias ab aggeribus publicis vesperi, quando custodirimagis omnes tramites conveniret, longius discedebant.

3. hocque observato eos vino oppressos et somno viginti milia fere PersarumTamsapore et Nohodare ductantibus nullo prospiciente transgressa posttumulos celsos vicinos Amidae occultabantur armata.

4. Moxque, ut dictum est, cum abituri Samosatam luce etiam tum dubiapergeremus, ab alta quadam specula radiantium armorum splendorepraestricti hostisque adesse excitatius clamitantes, signo dato quod adproelium solet hortari, restitimus conglobati, nec fugam capessere cum essentiam in contuitu qui sectarentur, nec congredi cum hoste equitatu et numeropraevalente metu indubitatae mortis cautum existimantes.