Скокі смерці

Таямніца выглядала небясьпечна, быццам іржавы іспанскі бот. Як дзейнічалі гадзіньнікі Бернацоні? Разьбівалі розум, нібы шклянку? Быў у старажытным Мецы звон, з дапамогай якога каралі асуджаных. Прывязвалі да слупа на пляцоўцы званіцы, разгойдвалі доўгай вяроўкай язык звону... На дзясятым удары асуджаны страчваў слых, на сотым – у яго лілася з вушэй кроў. Дзьвесьце ўдараў – і чалавек назаўсёды ператвараўся ў «гародніну», як сказала б медсястрычка з клінікі «Гіпакрат». А яшчэ адзін звон, у іспанскім мястэчку Гарда, называлі «тарантэлай». Бо калі ён званіў, усім карцела прытанцоўваць. У старажытных кельтаў паэты-сьпевакі, філіды, лічыліся магамі, нават з маленства праходзілі дванаццацігадовае навучаньне ў закрытых школах... Іспыт на званьне майстра – выканаць тры песьні: адну, ад якой плачуць, другую, ад якой сьмяюцца, трэцюю – якая ўганяе ў сон. Была і адмысловая песьня-праклён, гламдзікін. Каму яе сьпяюць – у таго на твары выскокваюць тры рознакаляровыя болькі – ганьбы, сораму і абразы. А далей – сьмерць...

Я зноў і зноў спрабавала ўспомніць нешта са сваіх сноў. Відаць жа, што мая падсьвядомасьць у «змрокавым стане» больш пасьпяхова разгадвала загадкі. Нібыта я і чорны лекар стаялі ў цэнтры кола... Але гэта, бадай, усё, што мне ўдалося прыпомніць.

...Анэта пазірае праз іржавыя краты на вялікакняскі суд, і ёй здаецца, што гэта не яна замкнёная ў клетку, а панове суддзі, а яна проста наблізілася, каб разгледзець іх... Біскуп паклаў руку на сэрца, нібыта моліцца... А можа, слухае, ці ёсьць яно ў яго, сэрца? Войт Лаўрын Рожа сядзіць такі змрочны, быццам яго прызначылі кіраваць могільнікам. Затое соцкі Баркун пераможна пазірае вакол, не прыбіраючы рукі з дзяржальна мяча, нібыта чакае нападу. Магчыма, на гэтым мячы – кроў старога Ляскевіча і маладога Радчыца, зьмяшаная з крывёю чужынцаў...

— Я буду сьведчыць супроць цябе, — цёмны твар Марцэлі – побач, па той бок кратаў. Анэта ўздрыгвае – ці ня першы раз яна чуе, як Марцэля размаўляе? Дзяўчына доўгі час думала, што старая – нямко.

— Чаму ты так са мной? – ціха прамаўляе Анэта. – Я не зрабіла табе нічога благога...

Марцэля глядзіць на дзяўчыну амаль абыякава – у яе вачах няма радасьці, як у вачах гаспадыні, што выполвае гожыя валошкі са сваёй грады. Толькі пэўнасьць, што так трэба рабіць.

— Ваш род мусіць згінуць.

— Чаму?

Старая нейкі час моўчкі варушыць вузкімі вуснамі, нібыта словы прыліплі да іх.

— Я была жрыцай.

— Што? – Анэта яшчэ ня страціла здольнасьці зьдзіўляцца.

Марцэля жорстка крывіць вусны.

— Нашае капішча месьцілася за дзьве вярсты адсюль. І малады Ляскевіч прыносіў Лялі галубоў і маладзенькіх авечак, і іншыя дарункі, якія належыць дарыць багіні каханьня. Лель яго звалі... Лель блакітнавокі...

Анэта здагадваецца, пра якія дары гаворыць Марцэля, і ня можа ўявіць бацьку побач з аголенай маладой дзяўчынай – магчыма, гэтай жа Марцэляй, — а вакол скача карагод, і грае шалёная музыка, і гудуць абцягнутыя ваўчынай скурай барабаны... Не, гэта немагчыма... Бацька – шчыры хрысьціянін...

— Яго звабіла твая маці. Ён ахрысьціўся і прадаў старых багоў. І прывёў на нашае капішча, пра якое ведалі толькі абранцы, хрысьціянскіх вояў... Я была зусім дзяўчынкай, і мяне пашкадавалі. Ахрысьцілі... Далі іншае імя... І Ляскевіч узяў мяне ў свой дом прыслугай. А я была жрыцай! Я служыла толькі багам!

Твар жанчыны перакрывіўся нянавісьцю. Анэта ўсьвядоміла, што Марцэля не такая ўжо старая... А тая працягвала шаптаць, нібыта мінулагодні трысьнёг варушыўся пад сіверам.

— Багі не даруюць. Яны пакаралі тваю маці... Яны – ня я, бо іх воля праяўляецца ў зёлках, насычае іх жыцьцядайнай або сьмяротнай моцай. Я магла лёгка згасіць і тваё слабенькае жыцьцё – але волі багоў на гэта не было. Я сышла з вашага дому далей ад спакусы. А цяпер — усё будзе давершана.

Марцэля паклала руку на вялізны крыж, што вісеў на яе высахлых грудзях.

— Сёньня я для ўсіх – праўдзівая хрысьціянка, а ты – вядзьмарка! Запомні ж маё сапраўднае імя – і паўтарай яго, калі будзеш паміраць доўга і пакутліва: Марэна! Я – Марэна!

Апантаную дзяўчыну войт хацеў адправіць у кляштар. Але біскуп запярэчыў. Ён прыехаў адтуль, дзе з ведзьмакамі размаўлялі толькі на мове агню і жалеза. У зале войтаўскага дому, бяз белай ружы над уваходам, зусім не было відаць старавежцаў, якія ведалі б Анэту і заступіліся. Тыя, што ацалелі ад пошасьці і шалу, і не пайшлі на вежу разам з ноўгарадцамі, цяпер сядзелі па дамах, дзякуючы Госпаду за цуд, за падараваныя гады ў гэтым ня лепшым са сьветаў, але не страшнейшым за сьмерць. Паміж горшым і яшчэ горшым заўсёды зьяўляецца маленечкі сьветлы пасак выбару, які дазваляе прымірыцца з сабой і сьветам. Не знайшлося рыцара, які б пайшоў дзеля вядзьмаркі на Божы суд – на рысталішча да сьмяротнага сыходу...