Сны iмператара

Я пачуваюся вінаватаю перад Белагаловаю, бо ўсе гэтыя гады жыла на волі i пачала забываць Полацк i бацьку з маці, хоць аніколі не заснула, не памаліўшыся за ix. I горад, i твары бацькоў, i скляпенні святое Сафіі, куды мы хадзілі на Вялікдзень, паўстаюць уваччу ўжо быццам праз слюдзяное вакенца або праз пералівістае мярэсціва, што некалі вісела ў скварныя дні над маім запаветным каменем каля возера.

Мне мроіцца, што Белагаловая пражыла ў захопленым горадзе частку жыцця, наканаванага мне, i наўзамен мяне спаткала там смерць. Цяпер замест яе засталася жыць я. Але i яна пакуль не пайшла з гэтага свету назусім. Яна недзе блізка, i я прашу яе ісці ў Полацк i дапамагаць нам за гарадскімі сценамі.

Пакарай ваяводаў, што пусцілі па Дзвіне страшныя плыты! Пакарай пастаўленага Масквой епіскапа Кіпрыяна, што загадаў паліць старыя полацкія кнігі i граматы, якія бераглі ў Сафійскім саборы з часоў ігуменні Еўфрасінні!

Ты чуеш мяне, Белагаловая? Цяпер тваё месца ў Полацку. Хадзем, я пакажу табе дарогу! Ужо развіднела, але ж табе не трзба чакаць цемры, каб схавацца ад варожых вачэй.

Вартавыя не заступаюць шляху, a жаўнеры, што даўно не бачылі жанчын, не распранаюць нас прагнымі позіркамі. Я дала Белагаловай сукенку з карманавага люндушу, што пан Багуслаў падараваў мне ў Вільні, выйграўшы бой у нямецкага рыцара.

Я вяду яе ад Дзвіны да Валовае азярыны, праз нямецкі i прускі абозы. За азярынаю, дзе некалі, кажуць, стаялі паганскія бажніцы Перуна i Бабы Ягі, пачынаецца каралеўскі стан. Я паказваю Бела-галовай, дзе жывём мы з Юстай, дзе намёт караля i вялікага князя Стэфана, вакол якога густа, у тры рады, пашыхтаваліся сенатарскія намёты.

Жаўнеры не адрываюцца ад клопатаў — хто гуляе ў косці, хто чысціць рушніцу або гострыць клінок, — i я разумею, што яны нас проста не бачаць, як не бачыць i надворны маршалак Радзівіл Сіротка, што кіруе ў паходзе каралеўскім дваром. Белагаловая зрабіла невідочнай для чужых вачэй i мяне. А вось коні яе чарам непадуладныя, бо маршалкаў конь незадаволена пырхае.

Мы мінаем польскую конніцу i легка выходзім за звязаныя ланцутамі вазы, што ахоўваюць каралеўскі абоз. Далей стаядь ліцвіны яго мосці Мікалая Радзівіла. Наскую гаворку змяняе вугорская. Тут, насупроць Запалоцця, трымае аблогу Бекешава пяхота, i я паказваю Белагаловай гарматы, адкуль пан Каспар б'е па полацкіх сценах агнявымі кулямі.

Мне карціць пабачыць пана Каспара, ды замест яго насустрач ідзе вугорскі ваявода Мадазы з падкручанымі ўгору чорнымі да сінечы вусамі. Чалавек ён адукаваны: заўсёды загаворвае да мяне на лаціне i, згадваючы траянца Парыса, называе сармацкаю Аленаю. Цяпер жа i Мадазы праходзіць паўз нас, не звёўшы сваім адзіным вокам.

Мы ідзём па шматмоўным, шматаблічным табары, што сабраў i тых, хто прыйшоў вызваляць свой горад, i тых, каго вабіць толькі вайсковая здабыча, i я нарэшце выводжу Белагаловую да адзінага моста праз Палату, які не сарвала высокая ад дажджоў вада. Вунь там, воддаль, знаёмая да балючай стрэмкі ў сэрцы вярба, ды няма ні бацькавага млына, ні нашага дома, i я намагаюся не глядзець туды, у невараць.

Далей Белагаловая мусіць ісці адна. Я бяру яе за руку. Яе рука халодная, але жывая, яна сціскае маю i хутка саграваецца. Я хачу, каб Белагаловая штосьці сказала мне на адвітанне, хачу пачуць яе голас, бо яна пакуль не прамовіла ні слова.

Гэтаксама моўчкі яна ступае на хісткі мост. Вада паднялася вышэй насцілу, i Белагаловая прыўзнімае падол сукенкі.

Яна ўжо прайшла больш за палову моста, i тут я спахопліваюся, шго не ведаю яе імя. «Як цябе завуць?» Вецер падхоплівае i даносідь мае словы да Белагаловай. Яна аглядаецца i ў нерашучасці спыняецца. «Не вяртайся! Ідзі!» Але Белагаловая паварочвае назад. Яна падыходзіць усё бліжэй, адпускае падол i працягвае да мяне рукі...

Я прахопліваюся ад уласнага крыку. Над ложкам — сонная зляканая Юста. Па намёце хвошча дождж. Мне холадна, і, угамаваўшы сэрца, я кажу Юсце нагрэць яшчэ віна i кінуць туды болей цынамону.

Аднавокі Мадазы тры дні таму быў забіты маскоўскімі кулямі, калі раіўся пры гарматах з польскімі ваяводамі. Тады сама кавалак дрэва з гарадской сцяны параніў у галаву маршалка Радзівіла, якога мы з Белагаловай сустрэлі на кані ў добрым здароўі. Выходзіць, я вяла яе да Палаты не сёння, а раней, i яна вярнулася, каб забраць рыцара фон Бока...

Гэта сон, ды пан Богусь вучыў мяне, што сон — працяг жыцця, а жыццё — працяг сну i не заўсёды чалавеку дазволена ведаць, дзе сон пачынаецца i дзе канчаецца, сніцца ўсё гэта яму ці ён сам разам ca сваім жыццём сніцца камусьці іншаму, пакуль той не прачнецца.

Пан Богусь умеў добра тлумачыць сны. За колькі месяцаў наперад ён ужо ведаў пра смерць вялікага князя i караля Жыгімонта Аўгуста.

Гаспадар Жыгімонт памёр праз год па вяртанні Богуся з Італіі.