Сны iмператара

Стральцы выводзяць на ганак Белагаловую ў ільняной сукенцы з гафтам. 3 гэтага моманту Белагаловых дзве: адна ў маёй чырвонай мухаяравай сукні, другая — у кужэльнай белай. Тую, што прывяла мяне сюды, б'е дрыготка, якая праз руку перадаецца мне.

Казлабароды баярскі сын падымаецца на тры прыступкі, мацае ў той, другой, Белагаловай грудзі i вядзе яе назад у дом. Праз хвіліну дзверы адчыняюцца i ён, не раўнуючы як вялікі мех з мукой, выкідае на ганак цела немаладое кабеты. Маладзенькі стралец, амаль хлапчук, хапае яе за ногі i цягне долу. Сівая галава б'ецца аб прыступкі i чырванее ад крыві. Стралец кідае забітую пад вішняй i, задзёршы галаву, ласуецца ягадамі.

Збой абкружаных вартаю людзей, над якім разлягаецца жаночы плач, аддаляецца, а мы з Белагаловай чакаем. Нарэшде на ганку зноў паказваецца баярскі сын. Ён махае рукой маладзенькаму стральцу, i той выводзіць з дома другую Белагаловую ў разадранай на грудзях сукенцы. Тым часам баярскі сын падыходзіць да студні з асверам i выцягвае вядро вады. Богусеў пярсцёнак пры мне. Я вомегам кідаюся да студні i паспяваю націснуць таемную снрунжынку i сыпануць у ваду зеленаватага пылку.

Казлабароды п'е, ідзе да брамкі, адчыняе яе ўжо не рукой, a ўсім сваім абмяклым тулавам, што падае ніцма і, тузануўшы нагамі, заціхае.

Мы з Белагаловай, той, што ў мухаяравай сукні, апынаемся на дзвінскім беразе. Я здагадалася пра ўсё яшчэ каля Чорнага ручая, як толькі сутыкнулася з уваскрэслым маскоўцам. На траве — два дзесяткі невялікіх плытоў, i стральцы чакаюць знаку, каб распачаць сваю крывавую працу. Мае вока імгненна знаходзіць у натоўпе знаёмага маладзёна. На ўзвозе паказваецца тая Белагаловая, якую вядзе стралец-хлапчук. Угледзеўшы яе, маладзён вылузваецца з натоўпу i кідаецда да шчыльнага кола стральцоў. Двое царскіх людзей заломваюць яму рукі i адцягваюць да вады.

Белагаловая ў ільняной сукенцы заўважае яго i бяжыць да пльггоў. Стральцы адпускаюць маладзёна i дазваляюць Белагаловай абняцца з ім. «Апошні раз на гэтым свеце», — з рогатам кажа адзін. Падобны да хлапчука масковец дастае з-за пояса нож i мякка ступае да каханкаў...

Неспадзявана я намацваю ў патайной сукні майго саяна Богусеў корд i з халоднай навагаю дастаю яго. Першым наканавана памерці маладзенькаму стральцу, што сёння апошні раз на гэтым свеце еў вішні. Я націскаю на тронак усім целам i адчуваю, як ягонае сэрца закіпае на сталёвым джале. Я гляджу ў яго вадзяніста-шэрыя вочы, з якіх імкліва ўцякае жыццё, i штосьці крычу, не чуючы ўласнага голасу...

На куфры варочаецца ў сне Юста.

Ці ж на месцы мая мухаяравая сукня?

«Поўнач! Поўнач!» — крычаць пад дажджом вартавыя.

Я ўжо зусім не баюся цябе, Белагаловая. Калі зойдзеш — налью табе віна i назаву сястрою. Цікава, у якой сукенцы ты будзеш — у зялёнай адамашкавай ці ў карміннай мухаяравай? Толькі зараз я чакаю не цябе.

Караля не было ўжо два дні. Мае цела засумавала, але найперш ягоны прыход трэба сёння не целу, а душы. Чаму сёння я, быццам кнігу, гартаю ўсё сваё жыццё? Да чаго рыхтуецца душа?

«Калі забіваеш, кожны раз бывае па-іншаму, — сказаў мне калісьці на світанні пан Каспар i дадаў: — Можа, калі-небудзь ты даведаешся сама». Дадаў, бо навучыў мяне абыходзіцца са зброяй i падараваў лёгкі рыцарскі панцыр.

Цяпер я ведаю: гэта сапраўды штораз бывае іначай, нават калі забіваеш у сне.

Нядаўна, у Свіры, я гатовая была забіць атрутаю самога пана Каспара Бекеша. Мне здалося, ён аддаў мяне каралю як рэч, якой дасхочу нацешыўся i якой ужо няшкода пазбыцца, пагатоў калі можаш атрымаць за гэта падзяку ад самога гаспадара дзяржавы.

Ведаю, што памылялася. Тады, як кароль аглядаў ліцвінскую конніцу Радзівілаў ды Яна Кішкі i мы пад'ехалі да яго мосці, пан Каспар думаў не пра сябе.

Яго мосць кароль i вялікі князь паслаў па мяне ў той самы вечар, i я не наважылася адмовіцца. Пан Бекеш ужо вырушыў са сваімі жаўнерамі са Свіры да Дзісны, i я засталася толькі з Юстай.

На аглядзе войска пад Дзісной нашы з каралём коні ўжо прыхільна касавурыліся адзін на аднаго. Перад яго мосцю праходзіла з разгорнутымі сцягамі польскае войска. Сонца залаціла шышакі i панцыры вершнікаў. Кожны меў дзіду, палаш i дзве прывязаныя да сядла рушніцы. Следам ішла польская пяхота ca стрэльбамі, за ёю — дзевяць сотняў нашае конніцы ЯнаХадкевіча...

Кароль пакуль не ўмее гаварыць ні па-наску, ні па-польску. Але стары Гірша навучыў мяне лаціне, а яшчэ лепей — нямецкай мове, а яго мосць вучыўся ва універсітэце ў Падуі i тры гады быў у палоне ў немцаў. Ён любіць выпіць са мною ўвечары гарачага віна і, калі ў гуморы, пачынае навучаць мяне па-вугорску, просячы, каб я называла яго Іштван ці, яшчэ лепей, Пішта, як некалі ў бацькоўскім доме. Я таксама спрабую яго вучыць па-нашаму, а аднаго разу так развесялілася, пгго нават заспявала:

Падымі кашульку,

Пакажу зязюльку...

Паблізу намёта чуецца гамана, i мой наструнены слых ловіць густы голас яго каралеўскае мосці. Я буджу Юсту i бяру ў рукі люстэрка, каб падвесці вусны i бровы. Душа ўсцешаная, аднак адначасна ў ёй шкрабецца i незадаваленне, што не хапіла часу дадумаць нешта важнае.