Сны iмператара

Там, у Рэчы Паспалітай, яны прывыклі да беспакаранасці...

Яна, як пацеркі, перабірае найбольш вытанчаныя пакаранні i раптам імпэтна бярэ пазалочаную лілею i звоніць.

На ранішнім дакладзе, выслухоўваючы сабраныя пра горад i намесніцтва звесткі, яна дазваляе сабе быць не надта ўважлівай.

Жыта каштуе ад рубля да паўтара рубля за чвэрць... Пуд сена — меней за дзесяць капеек... Мяса— дзве капейкі за фунт...

Усё значна таннейшае, чым ва ўнутраных губернях, адзначае яна i ўспамінае, якія мядзведзі водзяцца ў полацкіх лясах.

Мяшчане ўсім задаволеныя, але скардзяцца на адсутнасць медных грошай i недахоп залатых ды срэбных манет на размен асігнацыяў...

Не забыць распарадзіцца забраць тую мядзведжую шкуру з сабой...

Каменныя магазіны пад збожжа гатовыя, шпіталі будуюцца, жабракі сабраныя ў багадзельні...

Трыста рублёў яна дае на жабракоў...

Ён быў такі салодкі...

Пяцьсот рублёў на праваслаўны Богаяўленскі манастыр...

А потым салёны...

Недабор падаткаў складае ўсяго дваццаць рублёў...

Такія ночы нячаста выпадаюць i ў імператрыц...

Сто рублёў на гарадскія школы...

«Людзі хочуць, каб ім паўтаралі прыгожыя казкі...»

Адганяючы сон, імператрыца трэ ўказальнымі пальцам! скроні i абмахваецца вахлікам.

У намесніцтве спакойна, няма ніводнага калодніка...

«Кніга, якую пішуць пераможцы...»

Пяць чырвонцаў на багадзельні...

«Мае сыны не забудуць...»

Дрымота адступае, i яна дыктуе сакратару першы сённяшні ўказ: зрабіць ва ўсіх далучаных гарадах вопісы ўмацаванняў з мэтаю ix паляпшэння.

Сёння ўначы ён не быў яе падданым. Такія, як ён, не стануць падданымі ніколі.

Роўна а восьмай імператрыца выходзіць з пакояў на палацавы ганак. Гарадскія цэхі са сцягамі, мяшчанства i габрэі ўжо стаяць усцяж вуліцы да самай трыумфальнай брамы. Звоняць званы. Гарматы даюць першы развітальны залп.

Імператрыцы мусяць быць велікадушнымі.

Яна абводзіць вачыма натоўп прыдворных, шляхты i іншаземцаў. Каспар Буйніцкі — каб успомніць яго імя, ёй не трэба намагацца.

Яго няма.

Яна сядае ў экіпаж i развітальна ўзмахвае рукой. Да першай паштовай станцыі будзе час падрамаць.

За тры дні яблыневая квецень у садах амаль асыпалася.

Што ён сказаў на адвітанне?

«Ваша вялікасць, зычу вам жыць i цараваць доўга».

Націск на слове «доўга». Што ён можа значыць?

Перад сваім пажаданнем ён гаварыў пра тых, што ніколі не пагодзяцца з лесам, які выбралі не самі.

«Ніколі, ваша вялікасць».

Значыць... Значыць, цараваць доўга, каб пераканацца... Дажыць да таго, калі яны возьмуцца за зброю...

Дзякуй, ліцвін. Яна сапраўды будзе жыць доўга. Яна перажыве былога каханка, якога звалі Станіславам Аўгустам. Куранты гісторыі хутка сыграюць ягонай дзяржаве рэквіем.

Яе, расейскую імператрыцу, будзе вітаць званамі i гарматамі Вільня. A іхні герб, той, што на сыгнеце, які ляжыць у яе ў кішэні, яна пакіне яму, ліцвінупаляўнічаму, упрыдачу да яго крозаў. Але гэта будзе адно герб горада. Замест ранейшага, магдэбургскага, з караблём у блакітным полі на срэбнай вадзе...

Сон чамусьці не ідзе.

А тут яшчэ прыдарожны маёнтак уніяцкіх арцыбіскупаў i каля брамы — сам уладыка полацкі, назола з антычным імем Ясон i смешным прозвішчам Юнаша-Смагаржэўскі.

Цяпер адкруціцца ад візіту да уніятаў не ўдасца.

Паклоны, ліслівыя ўсмешкі. А што за імі? Якія думкі спеюць за лбамі гэтых грэка-католікаў, што збудавалі пры браме дзве падобныя да мінарэтаў вежы i абнеслі рэзідэнцыю свайго ўладыкі мурам з дванаццаццю капліцамі, чые вокны болей выдаюць на амбразуры?

Навошта ім гэтая фартэцыя?

Арцыбіскуп, адрозна ад праваслаўных архірэяў, у тым ліку i сталічных, бездакорна гаворыць па-французску, што яе таксама раздражняе.

Яны ідуць да сажалкі з зялёнымі берагамі i блакітнай альтанкаю на выспе, куды перакінуты зграбны масток.

Імператрыцы знячэўку шчымліва-востра хочацца дадому, у Пецярбург.

Цестачкі да кавы зусім свежыя.

Альтанка, дзе сабраны стол, над самай вадою, адкуль яе, імператрыцу, незварушна разглядваюць залатыя рыбкі. Не рыбкі, a ўкормленыя рыбіны, кожная з якіх узброеная пачварна вялікімі вачыма-тэлескопамі.

Адразу ад берага глыбока, што ёй таксама не падабаецца, бо нагадвае пра раскіданы паводкаю мост i неабходнасць перапраўляцца цераз Дзвіну ў шлюпцы.

Але ў гэтай глыбіні ёсць i выгода: імператрыца апускае руку за парэнчу, i арцыбіскуп не заўважае, як бліскае на сонцы срэбны пярсцёнак з пячаткаю i як рыбіны ўважліва праводзяць яго лупатымі вачыма.

1998

Пакуль не згасла свечка

Прысвячаю Сцяпану Александровічу

Хлопчык мой! Дарагі Ежы!

Здарылася амаль неверагоднае. Я зноў магу сказаць табе: «Добры дзень!»

Хачу верыць, што ён для цябе сапраўды добры. Я так даўно ў турме, што мне часам здаецца, быццам на волі ўжо нікога няма. Толькі пра цябе я ніколі так не думаю.