Сьцяна (аповесцi, на белорусском языке)

Было не зразумець, казаў ён тое сур'ёзна цi хiтравата зьдзекаваўся зь iх, у ранiшнiм прыцемку быў кепска вiдаць выраз ягонага заўжды жвавага маладога твару. Але голас здаўся зусiм памяркоўным i добразычлiвым, i тое мiжволi заспакойвала.

- Ну але ж во я - невiнаваты, - ступiў наперад Шастак. - Ну, праўда. Во той сьледчы таварыш Кутасаў ведае. Я ня шкоднiк.

Косьцiкаў смачна зацягнуўся папяросай i разважна выпусьцiў даўгi струмень дыму.

- Ну ведама, невiнаваты. Калi б ты быў вiнаваты, табе б на сьледзтве кiшкi выматалi. Косьцi б пераламалi. Жонку б на тваiх вачах таго... Калi б быў вiнаваты. А так - спакойна застрэлiм на сасновым пагорачку. I ўсё. Праўда, буржуй? - раптам зьвярнуўся ён да Валяр'янава, якi стаяў трошкi збоч ад астатнiх.

Падобна, ён хацеў зачапiць Валяр'янава, але той не адказаў на ягонае пытаньне. Ды ён яго й не пачуў, гэтага маладога, самаўпэўненага чэкiста. Ён ужо нямала пабачыў iх на сваiм вяку, пачынаючы зь дзевятнаццатага году, калi яго расстрэльвалi ў Алушце. Ён думаў пасьля, каб тады расстралялi, дык не было б тых пакут i прынiжэньняў, якiя ён перажыў за ўсе наступныя свае гады. Але ў Алушце не расстралялi. Толькi давялi да дыстрафii i выпусьцiлi памiраць самахоць. I гэта пратрымаўшы тры тыднi сярод паўсотнi былых афiцэраў Добраахвотнiцкай армii ў сырым вiнным склепе бязь ежы i вады, не выпускаючы па натуральнай патрэбе. Гэтае апошняе дапякала Валяр'янава болей за голад i смагу, ён доўга ня мог прызвычаiцца хадзiць па-большаму i малому на вачах у натоўпу розных чынам i векам людзей i ўжо тады зразумеў нялюдзкую сутнасьць чэкiстаў. Яны - нелюдзi, так i трэба было iх разумець, калi толькi нармальным розумам магчыма было што зразумець. Родны брат Валяр'янава, мiлы паручнiк Аркадзь Аркадзевiч, так i не зразумеў, мабыць, з кiм мае справу - гарачыўся, пратэставаў, спрачаўся. I звар'яцеў. Прыстрэлiлi, бы сабаку, i кiнулi ў прыдарожны быльнёг. Ён жа вось выжыў галоўным чынам таму, што не пратэставаў, нiколi нi з кiм не спрачаўся, паводзiў сябе нiжэй за траву, цiшэй за ваду. Зрэшты, i чаго дачакаўся? Таго ж, што i брат. Толькi гадоў на пятнаццаць пазьней. Цi варта было ашчаджацца?

Тым часам пачало днець. Абапал дарогi выплыў са змроку восеньскi палявы прасьцяг з пагорачкам зводдаль i прыдарожным хмызьняком паблiзу. Зьверху то iмжыў, то пераставаў дробны дождж, з поля дзьмуў вiльготны заходнi вецер. На пагорак бегла гразкая разьежджаная дарога з налiтымi дажджом каляiнамi. Гараджане тут езьдзiлi нячаста, а каляiны былi ад машын наркамату ўнутраных справаў, якi толькi й карыстаўся той дарогай. Асаблiва ноччу. А то, бывала, i ўдзень, пад час маскоўскiх праверак, калi ў горадзе тэрмiнова разгружалiся турмы.

Тое, што Валяр'янаў нiяк не адрэагаваў на заўвагу, не спадабалася Косьцiкаву.

- Ты, буржуй! Да цябе абрашчаюцца!

- Я чую, - цiха, аднымi вуснамi адказаў Валяр'янаў.

- Дзяч маёй дабрынi. Хацеў прыстрэлiць.

- Дзякуй...

- Во! А то не напомнiш - не падзякуюць. Буржуйская нявыхаванасьць...

- Да сваiх яны дык дужа добра выхаваныя, - падхапiў Шастак. -Усё: благадару, благадару...

- Да сваiх. Але не да пралетарыяту, - заўважыў Сурвiла. - Пралетарыiiхныя ворагi.

- Мабыць, мала стралялi, - сказаў Шастак.

- Стралялi ня мала. Але ўсiх яшчэ не перастралялi. Усё за вiной гналiся. За даказацельствамi i прызнаньнем. Болей паперкi пiсалi, - як пра штось набалелае, з горыччу зазначыў Сурвiла.

- А што пiсаць? - зьдзiвiўся Шастак. - Хiба адразу не вiдаць: контра. Во гэты: камiзэлька, гамашы, кавэркот...

- Можа, яшчэ i гальштук завязваў? - прыгожа заўсьмiхаўся Косьцiкаў.

- Завязваў, - цiха адказаў Валяр'янаў. - Як кожны iнтэлiгентны чалавек...

- Вы паглядзiце: яго арыштоўваюць, а ён завязвае гальштук. Хiба павесiцца ў турме.

- Каб ухiлiцца ад пакараньня, - сказаў Сурвiла. - Ну, такi нумар у нас ня пройдзе. У нас парадак!