Сьцяна (аповесцi, на белорусском языке)

Рабiць тое трэба было як найхутчэй, пакуль тыя з начы, здаецца, згубiлi iх сьлед у гэтым лесе, i яны адарвалiся ад даганятых, неяк заблыталi на балацявiне сьляды i выйшлi ў цiхi лесавы край. Хоць тая цiшыня магла быць здрадлiвай, кожную хвiлiну яны рызыкавалi наскочыць на бальшавiцкi ланцуг цi засаду. Зноў жа доўга брысьцi iм не выпадала, камандзiр ведаў, што тут недзе павiнны пачацца Чорныя ляды, а далей, можа, вярсты праз тры, баравы хвойнiк скончыцца, пачнецца лугавы прасьцяг з дарогай - там ужо, напэўна, iх чакаюць. Ну, але пакуль што, здаецца, iм далi нейкi перадых, у лесавой глушы нiдзе не было чутна нi голасу, нi крыку, нi стрэлу. Толькi б нагледзець здатнае месца, якую баравiнку, пагорачак. Але ў гэтым раўнiнна-забалочаным краi нiдзе нiякай баравiнкi - спрэс дрымучыя лясныя нетры, бярозы ды сосны, iмшарыны, пясчаны, парослы ядлоўцам дол. I яны валаклiся, аж покуль наперадзе не паказаўся прагал, зьверху шэра засьвяцiлася хмарнае неба, у доле непадалёк вiдаць стала нагрувашчаньне карчоў, звалочаных сюды зь недарасьцярэбленых лядаў. Мясьцiна, вядома, ня самая лепшая, падумаў камандзiр, але ўжо якая ёсьць. Брысьцi далей было зусiм рызыкова.

Ён стаў, паазiраўся. Адразу ж за iм спынiўся i запытальна зiрнуў на яго той, што iшоў сьледам - мажны, хоць i малады яшчэ чалавек са сьвятлява аброслымi шчэцьцю пашчэнкамi, апрануты, як i камандзiр, у доўгi, са скарэлым крысьсем шынэлак.

- Што, тут, камандзiр?

- Тут.

- Можа б далей?

- Не, далей нельга, Мяцельскi. Можам ня ўправiцца. Адна ж рыдлёўка.

Самотны цень мiльгануў i прапаў у сьветлых вачах Мяцельскага - той быў камандзiраў памочнiк i цяпер без загаду зразумеў найпершую задачу.

- Казак, давай! - стрымана гукнуў ён таго, хто валокся трэцiм у гэтым разбрыдным страi. То быў нiзенькага росту, нявiдны паставай чалавечак у шэрай паддзёўцы са стрэльбай на рамянi i кароткай, засунутай за дзягу рыдлёўкай. Болей рыдлёўкi ў iх не было нi ў кога. На хадзе вымаючы яе з-за сьпiны, Казак падышоў да начальнiкаў i спынiўся.

- Ну што? Капай!

Бяз роспыту i лiшнiх словаў Казак пачаў раскопваць мяккую iмшарыну, пад якой апынуўся сьветлы, амаль белы баравы жвiр. Казак быў чалавек паслухмяны, нiколi не пярэчыў начальству, што скажуць, тое i зробiць. Да таго ж зусiм негаваркi, болей маўчаў, i нiхто нiколi ня ведаў, што яго найболей турбуе. Нават цi турбуе наогул. А мабыць, турбавала, як во цяпер, калi ён дужа хацеў курыць. Есьцi хацеў таксама, але голад для яго быў пачуцьцём звыклым, ён нямала нагаладаўся за жыцьцё, але каб не курыць?.. Без табакi ён доўга ня мог, ён тады проста маўклiва марнеў, i на абвялым, у рэдкiм валасьсi твары яго была невымоўная пакута.

Iншыя, пакрысе падыходзячы да гэтай мясьцiны, спынялiся, моўчкi, з насьцярогаю пазiралi ў раскапаны дол, чакалi. Мабыць, усе ўсё разумелi, тлумачыць нiкому не было патрэбы. Мяккi, парослы беламошнiкам жвiр ляцеў з Казаковай рыдлёўкi пад iхныя ногi - на старыя змакрэлыя боты, разьлезлыя аўстрыйскiя гамашы i нават лапцi з аборамi, як на нагах у Дзеда - дужа чорнабародага, з чорнымi густымi брывамi шарагоўца. Не страсаючы абсыпаных жвiрам лапцей, той адышоўся наводдаль i апусьцiўся на дол. Галава яго неяк сама сабою ўгнулася, унурыўся позiрк, вусны заварушылiся, нiбы творачы сьвятую малiтву. А можа, i не малiтву, можа, ён проста штось гаварыў сабе цi людзям. Разабрацца ў тым, аднак, не было каму, кожны iмкнуўся засяродзiцца ў сабе, хiба проч Кажухара. Гэты меў такое прозьвiшча, бо некалi шыў кажухi, у адным зь якiх, мабыць, быў i цяпер - несамавiтай, счарнелай ад вiльгацi апратцы з аблезлым каўняром. За пазухай перад сабой ён ашчадна трымаў правую, тоўста абкручаную нейкай анучай руку. Тыдзень таму на шашы яе добра-такi лупанула бальшавiцкая куля, i цяпер Кажухар дужа пакутаваў. Са скрыўленым ад болю, даўно ня голеным тварам ён патупаў каля людзей ды сеў побач зь Дзедам.

- Ну во, братка, як яно ўсё атрымалася...

Яму вiдавочна хацелася пагутарыць, пабедаваць, каб хоць як заглушыць боль у руцэ, але Дзед не адказаў - таму, мабыць, балела сваё.

"Атрымалася!" - паўтарыў у думках Iгар Забела, што ачмурана стаў насупраць. Трэба б неяк падбадзёрыць сябе, але ў яго проста не знаходзiлася для таго словаў. Вусны яго на момант здрадлiва скрывiлiся, вочы гатовыя былi пакрыцца сьлязьмi. Неяк, аднак, ён намогся, асiлiў нечаканую слабасьць, цьвярдзей сашчапiў голыя юначыя пашчэнкi i адвярнуўся.