Сьцяна (аповесцi, на белорусском языке)

У канцы вайны, хоць напружаньне баёў не слабела, а то й мацнела, паявiлася надзея выжыць. Ва ўсiх без выключэньня - ад салдата да камандуючага. Гiнуць працягвалi штодзень, а то й кожную гадзiну, але з новай магчымасьцю паявiлiся i новыя адносiны да вайны. Пачалiся малыя й вялiкiя, не заўжды прыстойныя хiтрыкi на полi бою, ва ўзаемаадносiнах з камандзiрамi. Сталi нярэдкiмi выпадкi, калi зусiм бездакорныя раней афiцэры пачалi выяўляць празьмерную засьцярожлiвасьць, а то й нерашучасьць, што блiзка межавала са злачынствам. Часам гэта кепска канчалася, часам абыходзiлася. Нарэшце, было разуменьне, што вайна ўсё сьпiша. I сьпiсвала. Усё ж начальнiцкая жорсткасьць, уласьцiвая першапачатковаму пэрыяду вайны, зьмянiлася на пэўную памяркоўнасьць, афiцэры ўжо болей-меней прыцёрлiся ва ўзаемаадносiнах. Як i заўжды ў войску, самай каштоўнай якасьцю стала паслухмянасьць, гатоўнасьць выканаць усё, што загадана, як гэта i патрабавалася ў кожнай вайсковай цi таталiтарнай сыстэме.

Гераiзм, як вядома, паважаецца на кожнай вайне, у нас жа ён стаў цi не адзiным рэальным сродкам перамогi, прадметам галоўнага клопату з боку палiторганаў, на прапагандзе якога будавалася ўся iх работа. Вядома ж, на аснове традыцыйнага сацспаборнiцтва: памiж байцамi, аддзяленьнямi, ротамi. Хто болей панiшчыць немцаў, танкаў ды кулямётаў, прасунецца ў наступленьнi. Усё падагульнялася сродкамi прапаганды i статыстыкi, старанна дакумэнтавалася, хоць i зьяўлялася па сутнасьцi плёнам палiтычнага ўяўленьня. Камандаваньне да папяровай творчасьцi сваiх нампалiтаў ставiлася цярпiма, хiба што з пэўнай iронiяй. Як, зрэшты? i да ўсёй палiтпартнадбудовы, вуха зь якой, тым ня менш, трэба было трымаць востра. Усур'ёз камiсары дапамагчы наўрад цi маглi, нашкодзiць жа - колькi заўгодна. Страявыя камандзiры тое добра засвоiлi яшчэ з даваеннага часу.

Цiкава, што ў вэрмахце не было палiторганаў, i быццам бы не было каму натхняць салдатаў як найхутчэй аддаць жыцьцё за радзiму. Гераiчных жа прыкладаў там было ня менш, чым у нашай армii. Як, зрэшты, i ўмельства, баявога майстэрства. Чырвоная Армiя за вайну наладзiла немцам адзiн буйны, армейскага маштабу "кацёл" - Сталiнградзкi, а колькi нашых армiяў зь мiльёнамi салдат i камандзiраў скончылi сваё iснаваньне ў шматлiкiх "катлах" - на Ўкраiне, у Беларусi, у Падмаскоўi. Нават ужо напрыканцы вайны, зiмой 1945 году ў Вэнгрыi, немцы амаль разграмiлi III Украiнскi фронт, што складаўся зь некалькiх армiяў, i толькi наяўнасьць стратэгiчных рэзэрваў ды некаторыя выпадковасьцi (пайшоў лёд па Дунаi i пабурыў пераправы, тым адрэзаўшы шлях на ўсход) засьцераглi ад разгрому ўсёй балканскай групоўкi Чырвонай Армii. Шырокавядомыя баявыя рэкорды нашых герояў-лётчыкаў Пакрышкiна i Кажадуба, якiя зьбiлi за вайну адпаведна 59 i 62 самалёты. Але шмат гадоў мы нiчога ня ведалi пра нямецкiх асаў-зьнiшчалькаў Хартмана i Баркхорна, якiя зьбiлi 347 i 301 савецкi самалёт. Усяго ў нямецкай армii налiчвалася каля ста пiлётаў, кожны зь якiх зьбiў больш за 100 нашых самалётаў. Цi гэта не нагода для вайсковых гiсторыкаў паразважаць пра ступенi майстэрства, таксама як i пра якасьць нашай хвалёнай авiятэхнiкi?