Таямніцы полацкай гісторыі

I, урэшце, апошнім учаснікам «Контэрфратэрніі» быў сярэдніх гадоў вучыцель гарадской школы, які цікавіўся галоўна мясцовай гісторыяй да прыняцця хрысціянства крывічамі.

Пазнаёміўшыся, расселіся мы за сталом на выгодных, «клубных крэслах», глыбокіх і мяккіх, з шырокімі поручамі. На стале вясёла шумеў самавар і красавалася бутэлька, запарушаная пылам і плесню, з водкай-старкай. На талерках панадна была параскладана ўсякага гатунку дымляніна: кумпячына, сальцэсона, каўбасы, якія не маюць роўных сабе ў свеце, калі бываюць прыгатаваны паводле старасвецкіх рэцэптаў рукамі беларускіх гаспадарчых кабет.

Пасля другой-трэцяй чаркі «Падземны Чалавек» нахінуўся да мяне і пачаў даводзіць, што гара, на якой стаіць Верхні замак, — насыпная….

Гаспадар чарнакніжнай бібліятэкі вёў сваю тэму: «Нашы продкі перажылі стадыю высокай культуры. Дагэтуль сярод нашага простага народу, які паўтысячы лет ходзіць у чужым ярме, маюцца ўласныя назовы важнейшых нябесных знакаў. Напрыклад, гвязду Венеру дасягоння сяляне называюць Чагір, Вялікую Мядзведзіцу — Стажарамі, Плеяды — Сітцом, або Вуціным Гняздом, Арыгонаў пояс — Кігачамі; тры гвязды каля Млечнай Дарогі называюць Прахамі, або Жалезным Абручом, у галаве Млечнай Дарогі знаюць Касьбітаў (Касцоў), а саму называюць Вайсковым Станам…»»

Адбываецца ўсё гэта на кватэры ў археолага Івана Іванавіча, у якім няцяжка пазнаць «полацкага Нестара» Івана Далгова.

Апроч вусцішнаватых гісторый пра падземныя лабірынты ды развагі пра племя яцвягаў на пасяджэнні вы пачулі б і неадменныя ў той час у любой адукаванай полацкай сябрыне дыскусіі наконт лёсу Сафійскага сабора. Думкі палачанаў падзяліліся: адны стаялі за поўнае аднаўленне найстаражытнейшай Сафіі з сямю вярхамі, другія — толькі за рэстаўрацыю сучаснага храма, пабудаванага «в изящном западном стиле». Далгоў належаў да гарачых прыхільнікаў другога праекта, аднак лічыў, што ў храме трэба зрабіць падземную царкву або капліцу, дзе можна было б убачыць муроўку старажытных сценаў і слупоў.

Там, каля Сафіі, вы, не забыўшыся заплаціць рамізніку сумленна заробленыя паўтара рубля, і выйдзеце з пралёткі.

Вы пераканаецеся, што полацкі педагог Зорын праўдзіва апісаў у сваёй кнізе занядбанне Верхняга замка. Але ў гэты блакітнанебы сонечны дзень пачуццё сораму і крыўды абміне вас.

У Запалоцці будуць дацвітаць сады. Над замчышчам і над высокай яшчэ Дзвіною будуць крыху прытомлена залівацца жаўрукі. Будзе хіліцца да небакраю сонца і канчацца нашае падарожжа ў часе.

I святая Сафія будзе, хоць і знявечаная (каторы ўжо раз!), але жывая. Як горад, як зялёнае Прыдзвінне. Як Беларуская зямля, што насуперак усім навалам зберагла сваю жывую душу.

Зберагла дзеля нашай будучыні.

СТО ДАТАЎ ПОЛАЦКАЙ МІНУЎШЧЫНЫ

V ст. н. э. ― На тэрыторыі сучаснага Полацка ўжо жывуць людзі.

862 ― Першыя летапісныя звесткі пра Полацк.

865 ― Полацк ваюе з кіеўскімі князямі Аскольдам і Дзірам.

907, 911, 941, 944 ― Полацкія дружыны ўдзельнічаюць у паходах на Царгорад (Канстанцінопаль).

2-я палова X ст. ― У Полацку княжыць Рагвалод. Узнікненне Полацкай дзяржавы.

Каля 980 ― «Крывавае вяселле» Уладзіміра з Рагнедай. Забойства Рагвалода і двух яго сыноў.

Каля 988 ― Замах Рагнеды на Уладзіміра. Высылка яе з княжычам Ізяславам на радзіму.

992 ― Заснаванне Полацкай епархіі.

1000 ― Cмерць княгіні Рагнеды, у манастве Анастасіі.

1001 ― Смерць полацкага князя Ізяслава.

1003 - 1044 ― Княжанне Брачыслава Ізяславіча. Аднаўленне незалежнасці Полацкага княства.

1021 ― Паход князя Брачыслава на Ноўгарад і бітва на рацэ Судоме.

1029 ― Нарадзіўся князь Усяслаў Брачыславіч Чарадзей.

1044 - 1101 ― Княжанне Ўсяслава Чарадзея.

Паміж 1044 - 1066 ― Будаўніцтва Сафійскага сабора.

1066 ― Паход князя Ўсяслава на Ноўгарад.

3 сакавіка 1067 ― Бітва на Нямізе.

Ліпень 1067 ― Паланенне князя Ўсяслава з сынамі пад Оршай.

Верасень 1068 ― Кіяне вызваляюць Усяслава Чарадзея з вязніцы і абвяшчаюць яго вялікім князем кіеускім.

Сакавік 1069 ― Усяслаў вяртаецца ў Полацк.

1078 ― Перамога палачанаў над войскам Уладзіміра Манамаха.

14 красавіка 1101 ― Памёр князь Усяслаў Чарадзей.

Каля 1104 ― Нарадзілася Еўфрасіння Полацкая.

1129 ― Высылка полацкіх князёў у Візантыю.

1132 ― Палачане выганяюць кіеўскага стаўленіка і садзяць на княжы пасад Васільку з роду Рагвалодавічаў.

1151 ― Полацкае веча высылае князя Рагвалода-Васіля і прызнае Расціслава Глебавіча.

Паміж 1152 - 1161 ― Дойлід Іаан і арцель полацкіх майстроў за 30 тыдняў будуюць царкву Спаса (Спаса-Еўфрасіннеўскую).

1157 ― Князёўна Сафія, дачка князя менскага і полацкага Валадара, выходзіць замуж за караля Даніі Вальдэмара I.

1158 ― Выгнанне палачанамі князя Расціслава і вяртанне Рагвалода-Васіля.

1161 ― Ювелір Лазар Богша стварае крыж Еўфрасінні Полацкай.

1167 ― Паломніцтва ігуменні Еўфрасінні ў Святыя Мясціны і яе смерць у Ерусаліме.

1186 - 1216 ― Княжанне вялікага князя полацкага Валодшы і яго барацьба з крыжакамі.

1187 ― Перанясенне мошчаў святой Еўфрасінні Полацкай з Ерусаліма ў Кіева-Пячорскую лаўру.

1239 ― Вянчанне полацкай князёўны Параскевы з Аляксандрам Яраславічам (Аляксандрам Неўскім).