У капцюрох ГПУ

Калi-б зборка ня была разагнаная, дайшло-б да бойкi. Па Вiленскай вулiцы разьяжджалi конныя палiцыянты. На гэтым мiтынгу быў i Попутчiк. Разам з iншымi глядзеў на прамоўца Тарашкевiча, прагавiта глытаючы кожнае ягонае слова, разам з iншымi скрыгатаў зубамi i сьцiскаў кулакi, калi мiтынг быў распушчаны.

Выйшаў на вулiцу разам з iншымi. На рагу Вiленскай i вул. Мiцкевiча падыйшоў да яго нейкi незнаёмы ў шэрым палiце i гэткай-жа шапцы.

— Добры дзень! Не пазнаяцё?

— Выбачайце… не прыпамiнаю, — адказаў Попутчiк.

— Я — Селях з Менску. Мы калiсьцi спатыкалiся.

— У Менску? Дзе? Мо ў «Беларускай Хатцы»?

— I ў «Беларускай Хатцы».

— На Конскай Плошчы?

— Але.

— Што-ж вы тут робiце? Скуль вы ўзялiся?

— Учора я прыехаў з Менску.

— 3 Менску?

Попутчiк расьцiкавiўся:

— 3 Менску, кажаце? Ну, як там? Кажэце-ж, калi ласка! Я хацеў-бы пагаварыць з Вамi аб Менску… Вы надоўга прыехалi?

— Сам ня ведаю. Я дастаў водпуск. Думаю сабе: куды-ж паехаць? Хацеў паглядзець, як жывуць у капiталiстычных краёх. Ну й выбраў Вiльню.

— Вы былi на мiтынгу? Як-жа-ж Вам спадабалася Тарашкевiчава прамова?

— Добра казаў… Вельмi добра… А можа-б, мы пайшлi кудысьцi паабедалi? — раптам запрапанаваў незнаёмы. — I тады пагаворым аб усiм…

— На жаль, я… як-бы гэта сказаць… Ну, кажучы шчыра, ня маю пры сабе грошай…

— Вось глупства, — сказаў Селях. — Я маю крыху даляраў… Дзе тут можна добра закусiць?.. Я ня тутэйшы, ня ведаю…

— Недалёка адсюль «Зацiшэ». Там нiчога сабе… Толькi мне надта прыкра… бо як я ўжо казаў…

— Ах, ня будзем аб гэтым казаць! Вось яшчэ якiя цырымонii… Мы-ж старыя прыяцелi!..

Прыяцелi пайшлi ў рэстаран. Неяк адразу завязалася памiж iмi гарачая сымпатыя.

Няма дзiва. Адзiн прыехаў з савецкага раю, а другi ў гэты рай iмкнецца ўсёй душой.

Першай тэмай гутаркi пры чарцы гарэлкi быў, ведама, Менск. 3 гэтай гутаркi Попутчiк даведаўся, што ягоныя менскiя прыяцелi добра яго ўспамiнаюць i ахвотна бачылi б у сваей грамадзе; што яму, Селяху, даручана пасулiць Попутчiку, каб ён хутчэй перабiраўся ў Менск. Далейшая гутарка перайшла на палiтычныя тэмы. Гаварылася аб палажэньнi беларусаў пад Польшчай, аб «Грамадзе», аб «Беларускай Радзе». Новы знаёмы з асаблiвым зацiкаўленьнем распытваўся аб гэту апошнюю. Попутчiк расказваў. Казаў, як ён нездаволены, што ў свой час зьвязаўся з гэтай арганiзацыяй, казаў аб сваей дзiўнай тут ролi, калi духова будучы з «Грамадой», фiзычна быў сябром «Рады». Злаваўся на сябе самога i пляваў на «Раду».

Прыяцельская гутарка, падлiваная значнай колькасьцю алькагольных напiткаў, зацягнулася да ночы. Пасьля — таксi. Антокаль, падмястовы начны рэстаранчык, дансiнг. Новы прыяцель Попутчiка меў дужы арганiзм. Ня гледзячы на вялiзарную колькасьць выпiтай гарэлкi, каньяку, лiкёраў i пiва, быў цьвярозы.

У «Беларускай Радзе»

«Беларуская Рада» займала тры брудныя пакойчыкi на найвышэйшым паверсе гатэлю Сакалоўскага пры Нямецкай вулiцы.

На сьценках танныя олеодрукi: заснуўшая нiмфа, Отэльлё на судзе дожаў ды iншыя, гэтак часта спатыканыя ў пiўнушках i публiчных дамох.

Мэблi: паламаныя бюркi, канапы з трэснутымi спружынамi, якiя вылазiлi праз падзёртую тканiну, падбор розных фасонаў крэслаў.

У гэткiх непрыглядных абставiнах кавалася беларуская «полёнафiльская» думка, як процiвага збальшавiзаванай тарашкевiчаўскай «Грамадзе», якая штодня пашырала свае ўплывы.

Адзiн пакойчык быў габiнэтам старшынi, другi — рэдакцыяй, адмiнiстрацыяй i экспэдыцыяй часопiсi, якая мелася быць тыднёвiкам, але зьяўлялася як папала, у залежнасьцi ад выплаты рачкевiчаўскай субсыдыi. Тутака пасьля выхаду нумару працаваў Барыс Кавэрда, адмiнiстратар i экспэдытар у ваднэй асобе, складваючы сьвежыя нумары, наклейваючы адрасы, высылаючы. Трэцi пакойчык — сакратарыят «Рады» ўдзень, а ўночы начлежка двох бяспрытульных сяброў прэзыдыуму.

Селяха з усiх «достопримечательностей» Вiльнi найбольш цiкавiла «Рада». З адным iз сяброў прэзыдыуму яго зьвязвалi быццам школьныя ўспамiны. Вось сюды на другi дзень зьявiлiся Селях з Попутчiкам.

Госьця спаткалi надта прыхiльна. Школьны таварыш пацалаваўся з Селяхам. Паўлюкевiч, ня гледзячы на сваю «контррэвалюцыйнасьць», таксама спаткаў падарожнага надта цёпла.

Роля Попутчiка была скончаная. Прывёў госьця ў «Раду», пакiнуў i пайшоў дахаты спаць, наганяючы няспаныя ночныя гадзiны, праведзеныя ў час выпiўкi з Селяхам.

Засынаючы, лятуцеў аб Менску, аб сацыялiстычным будаўнiцтве, аб радасным жыцьцi ў бацькаўшчыне ўсiх працоўных.

Бо ўжо быў канчаткава наважыўшыся ехаць у БССР.

Рэшта селяхаўскiх даляраў ужо разьменьвалася з новымi кампаньёнамi…

* * *

Попутчiк ведаў адрыс Селяха. Госьць з Менску жыў у гатэлю «Эўропа» пры Дамiнiканскай вулiцы.

Калi пара дзён пасьля першага спатканьня прыйшоў у гатэль, знайшоў дзьверы ягонага пакою зачыненымi.

Порт'ер на пытаньне, дзе ёсьць пан Селях, адказаў зьдзiвiўшыся:

— Выбачайце, тут нiколi нiякi пан Селях ня жыў. Тутака жыў пан Пятроў. Учора ён выехаў.

Ага! Попутчiк уцямiў. Мусiць, Селях у Менску меў нейкiя перашкоды з атрыманьнем загранiчнага пашпарту. Дык прыехаў пад чужым прозьвiшчам…

Попутчiк у сваёй хаце