1) О двух формах рождения Слова Тертуллиан говорит подряд дважды и потому не совсем отчетливо, adv. Рг. с. 6 col. 161. Наес vis et haec divini sensus dispositio, apud scripturas etiam in sophiae nomine ostenditur… Itaque sophiam quoque exaudi, ut secundam personam conditam. Primo, Dominus creavit me initium viarum in opera sua…ante omnes colles generavit me (Prov. 8, 22), in sensu suo scilicet condens et generans. Dehinc assistentem earn ipsa separationecognosce.
Cum pararet, inquit, coelum, aderam illi simul… ego eram cum illо compingens; ego eram ad quam gaudebat: quotidie autem oblectabar in persona isius. Nam ut primum Deus voluitea quae cum sophiae ratione et sermone disposuerat intra se, in substantias et species suas edere, ipsum primum protulit sermonem, habentem in se individuas suas, rationem et sophiam, ut per ipsum fierent universa, per quern erant cogitata atque disposita; imo et facta jam, quantum in Dei sensu. Hoc enim eis deerat, ut coram quoque in suis speciebus atque substantiis cognoscerentur et tener-entur. c. 7. Tunc igitur etiam ipse Sermo speciem et ornatum suum sumit, sonum et vocem, cum dicit Deus: Fiat lux! Haec est nativitas perfecta sermonis, dum ex Deo procedit; conditus ab eo primum ad cogitatum in nomine sophiae: Dominus condidit me initium viarum. Dehinc generatus ad effectum: cum pararet coelum, aderam illi simul. Exinde eum parem sibifaciens, de quo procedendo Filius factus est, primogenitus(Coloss. 1, 15), ut ante omnia genitus; et unigenitus (Ioh. 1, 18), ut solus ex Deo genitus: proprie de vulva cordis ipsius, secundum quod et Pater ipse testatur: Eructavit cor meum sermonem optimum (Ps. 44, 2). Ad quern deinceps gaudens proinde gaudentem in persona illius (Ps. 2, 7): Filius meus es tu, ego hodie genui te. Et: ante luciferum genui te». На основании этих слов можно установить следующие твердые пункты: 1) Nativitas perfecta Слова есть заключительный момент Его рождения, когда Слово из Бога исходит. 2) Filiatio Слова (как выражается Дорнер), или в собственном смысле рождение Его от Отца, тождественно с nativitas perfecta. 3) Определения Слова как sermo generatus ad effectum, sermo procedendo Filius factus, gaudens in persona illius (sua? cap. 7), равно как и sophia84
Только в этот момент Слово рождается и ad effectum; только тогда, когда Бог сказал:"Да будет свет!"Его Слово получило Свой вид и украшение. Свой звук и голос; лишь теперь Оно является, действительно, сосуществующим Богу, стоит подле Него в самой раздельности от Него, творит по воле Его вселенную, радуется пред лицом Его, и лишь теперь Бог становится Отцом Слова, а Слово — единородным Сыном.
В этом рассуждении Тертуллиана мы встречаемся с учением о и в более развитой форме, чем у всех предшествующих писателей. Черта, разделяющая два момента в бытии Слова, проведена глубже. Слову внутреннему противопоставляется не только Слово произнесенное, но Сын. Предшествующие писатели называли, правда, акт, в котором Слово вступает в новый момент Своего бытия,"рождением"; но так как они усвояли Слову и в первый момент Его бытия название Сына, а Богу имя Отца, то внутренний смысл самого акта рождения затемнялся; по–видимому, он не установлял никакого нового отношения между Богом и Словом во внутренней Их жизни, и выражение:"Слово рождается"в этом случае значило тоже, что"Слово посылается в мир". Тертуллиан удер-