2) Напр., св. Ипполит вводит в употребление слово «πρόσωπον» в смысле «persona». contra Noët. (Migne, Patrol, s gr. t. 10) c. 14. δύο μὲν οὐκ ἐρῶ θεοὺς, άλλ' ἣ ἕνα' πρόσωπα δὲ δύο. Ср. с adv. Prax. с. 5 (см. стр. 82 пр. 2) contra Noët. с. 10. Θεὸς μόνος ὑπάρχων… ἐβουλῆθη κόσμον κτίσαι. ὁ κόσμον ἐννοηθείς, θελήσας τε και φθεγξάμενος ἐποίησεν… οὐδὲν πλὴν αὐτὸς ἦν' αὐτὸς δὲ μόνος ὢν πολὺς ἦν. οὔτε γὰρ ἄλογος, οὔτε ἄσοφος… Πάντα δὲ ἦ ν ἐν αύτῶ, αὐτὸς δὲ ἦν τὸ πᾶν. ὅτε ἠθέλησε, καθὼς ἠθέλησεν (cfr. adv. Prax. с. 4; см. стр. 101 пр. 3; с. 6. см. стр. 84 пр. 1) ἔδειξε τὸν Λόγον αὐτοῦ καιροῖς ὡρισμένοις παρ' αύτω (cfr. adv. Hermog. с. 3. Fuit autem tempus etc. см. стр. 86 пр. 3). δι' οὗ τὰ πάντα ἐποίησεν.
3) Он, кажется, свободен от субординационизма по существу cfr. с. Noët. с. 8. ὧ (τῶ Λόγω) πάντα Πατὴρ ὐπέταξε παρεκτὸς ἑαυτοῦ καὶ Πνεύματος ἁγίου); изложение у Ипполита не страдает, как у Тертуллиана, от излишней наглядности; напр., Отец называется «всем» в смысле, по крайней мере, близком к тертуллиановскому «tota substantia», но для Сына нет названия, параллельного слову «portio». с. Noët. с. 11. ὡς φῶς ἐκ φωτὸς… ἢ ὡς ἀκτῖνα ἀπὸ ὑλίου (ἔτερόν λέγω)' δύναμις γὰρ μία ἡ ἐκ τοῦ παντὸς' τὸ δὲ πᾶν Πατήρ, ἐξ οὗ δύναμις Λόγος.
4) Единство Отца, Сына и Св. Духа Ипполит обосновывает преимущественно на том, что начало Божества одно, Отец. с. Noët. с. 3. πρὀτερον γάρ ὄντως ἐστὶ διηγήσασθαι, ὄτι εἴς Θεὸς ὁ Πατήρ, ἐξ οὐ κ. τ. λ. с 8. εἰς γὰρ Θεὸς ἐστιν, ὧ δεῖ πιστεύειν, ἀλλ' ἀγένητος κ. τ. λ. с 11. Πάντα δι' αὐτοῦ, αὐτὸς δὲ μόνος έκ
102
некоторые слабые пункты развил еще далее, чем Тертуллиан. разделяя с ним точку зрения на Слово, св. Ипполит намечает уже не два (как Тертуллиан), а три фазиса в бытии Слова: Его бытие как Слова, мыслимого Отцом, рождаемого Им в виде Λόγοςἐνδιάθετος, т. е. внутренней мысли Отца о всем, 1
бытие Слова как Λόγος προφορικός(τέλειος Λόγος μονογενής) с момента произнесения первого творческого слова Отцом до момента воплощения Слова (в этом фазисе Λόγος был Сыном только в предведении Отца 2 и, наконец, бытие Слова как со-Πατρὸς. Τίς τοίνυν ἀποφαίνεται πληθύν Θεῶν παραβαλλομένην κατὰ καιρούς; καὶ γὰρ πάντες ἀπεκλείσθησαν (valentiniani, marcionitae etc.) εἰς τοῦτο ἄκοντες εἰπεῖν ὄτι τὸ πᾶν εἰς ἕνα ἀνατρέχει. О происхождении Сына из существа Отца св. Ипполит говорит довольно ясно (Philosoph. (ex recens. Dunckeri et Schneidewini. Gottingae. 1859) 1. 10. c. 33. p. 540 (p. ed. Milleri 336). τοῦτου ὁ Λόγος μόνος ἐξ αὐτοῦ' διὸ καὶ Θεός, οὐσία ὑπάρχων Θεοῦ' ὁ δὲ κόσμος ἐξ ούδἑνός' διὸ οὗ Θεός), но для объяснения единства Отца и Сына совсем не пользуется учением об Их единосущии, а возвращается к таким неопределенным выражениям, как «сила», «расположение», «согласие», «единомыслие», и даже противопоставляет их идее единосущия. с. Noët. с. 14. δύο λέγεις θεούς; Δύο μὲν οὐκ ἐρῶ θεούς, ἀλλ' ἡ ἔνα- πρόσωπα δὲ δύο, οἰκονομία (al. οἰκονομίαν) δὲ τρίτην τὴν χάριν τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Πατὴρ μὲν γὰρ εἷς, πρόσωπα δὲ δύο, ὄτι καὶ ὁ Υἱός. τὸ δὲ τρίτον τὸ ἅγιον Πνεῦμα… οἰκονομία συμφωνίας (fort. leg. ex conj. Fabric, οἰκονομίας συμφωνία; Swete. οἰκονομία συμφωνία) συνάγεται εἰς ἕνα Θεὸν ὁ γὰρ κελεύων Πατήρ, ὁ δὲ ὑπακούων Υἱός, τὸ δὲ συνετίζον ἅγιον Πνεῦμα. Ibid. с. 7. τὸ γὰρ ἐσμεν (Joh. 10, 10), οὐκ ἐφ' ἑνὸς λέγεται, ἀλλ' επί δύο πρόσωπα ἔδειξε, δύναμιν δὲ μίαν. αὐτὸς (ό Χριστὸς) δὲ αὐτὸ ἀπέλυσεν, εἰπών περὶ μαθητών πρὸς τὸν Πατέρα… ἵνα ὦσιν ἓν, καθὼς ἡμεῖς ἓν ἐσμεν (Joh. 17, 22). Τί πρὸς ταῦτα ἔχουσι λέγειν οἱ νοητιανοί; μὴ πάντες ἓν σῶμά ἐστι κατ' τὴν οὐσίαν;ἣ τῆ δυνάμει καὶ τῆ διαθέσει ὁμοφρονίας ἓν γινόμεθα; Τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον ὁ Παῖς ὁ πεμψθεὶς… ὡμολόγησεν εἶναι ἐν τῶ Πατρὶ δυνάμει καὶ διαθέσει. εἰς γὰρ νοῦς Πατρὸς ὁ Παῖς. с 8. καὶ τοῦτους εἶναι οὕτως τρία' εἰ δὲ βούλεται μαθεῖν, πῶς εἰς Θεὸς ἀποδείκνυται, γινωσκέτω ὄτι μία δύναμις τοῦτου. Καὶ ὅσον μὲν κατὰ τὴν δύναμιν, εἷς ἐστι Θεός' ὅσον δὲ κατὰ τὴν οἰκονομίαν, τριχὴς ἡ ἐπίδειξις. Из вышеприведенных мест выясняется и то, что учение Ипполита о Св. Духе несвободно от неопределенности: Он нигде не называется πρόσωπον. (Redepenning, II, 84. Man sieht, Hippolytus will den h. Geist nicht πρόσωπον nennen. Swete, op. cit. p. 69. his allusions to the Person of the H. Spirit are few and meagre).
1) Philos. 1. 10. c. 33. οὗτος οὖκ μόνος καὶ κατὰ πάντων Θεὸς Λὁγον πρῶτον ἐννοηθεὶς ἀπογεννᾶ, οὐ Λόγον ὡς φωνὴν ἀλλ' ἐνδιάθετον τοῦ παντὸς λογισμόν.
2) с Noët. с. 10. τῶν δὲ γενομένων ἀρχηγόν καὶ σύμβουλον καὶ ἐργάτην ἐγέννα Λόγον ὄν Λόγον ἔχων ἐν ἐαυτῶ ἀόρατόν τε ὄντα τῶ κόσμω ἀόρατόν ποιεῖ, προτέραν ψωνὴν φθεγγόμενος καὶ φως ἐκ φωτὸς γεννῶν (cfr. Tertull. adv. Prax. с. 6. 7. 12)
103
вершенного Сына с момента воплощения. Это была, может быть, уступка монархианской терминологии, но уступка излишняя, которая могла, правда, вести к одухотворенному воззрению на рождение Слова, но в то же время и затемняла понятие"Сын Божий". 1