Вужыная каралева

— Чую цябе, кароль вужоў, халоднае тваё жыццё ў шэрых камянях, шкадую я цябе. Аддалi мяне табе бацькi мае, таму буду я вернаю жонкай: не здраджу, не прадам ворагу, вернай буду да сканчэння дзён, але не прасi ты кахання майго, бо не маю яго я…

Вось i гады прайшлi, шмат разоў адляталi i зноў прыляталi на замкавыя ставы чорныя дзiкiя лебедзi. Жыве Ялiна — вужыная каралева ў палацы ўжо не адна. Разам з ёю сустракаюць зiмы з завiрухамi белымi, вёсны з квiтненнем балотных траў i восенi, якiя забiваюць на багнiшчах балесную вольху, дзецi: сыны — Дуб ды Ясень i дочкi — Бяроза ды Асiнка. Старэйшы, Дуб, моцны быў, каржакаваты, моц сваю пытаць любiў. Бярозка была пяшчотная, i з вачэй быццам святлом ззяла. У яе ж i Ясенька пайшоў, прыгожы, страмкi, светлы. Ды й Асiнка была прыгожая: ломкая гэткая, пужлiвая, тоненькая.

Але ўсё ж такi сумна Ялiне. Мужа яна так i не бачыць удзень, бо ён не жадае, каб яна выгляду яго вужынага баялася. Ды й роднай хаты не вiдаць столькi год — таксама не жартачкi. Пачала яна мужа прасiць, каб той адпусцiў яе з бацькамi пабачыцца. Паслухаў ён яе i кажа цiха:

— Што ж, з'ездзi, калi жадаеш. Сумна мне будзе. Адпускаю я цябе на тры днi i тры ночы, а потым, калi спознiшся — будзе мне кепска. Буду я жыць гэты час у рацэ, калi вернешся — адламi ад крывой вольхi галiнку i кiнь яе ў струмень — я выпаўзу. Толькi дзеткам пра гэта накажы не казаць нiкому. Яны ў палацы застануцца. I вось яшчэ што: кожны ранак прыходзь да межытокi i кажы такое:

Калi жывы ты, калi чуеш ты,
Як заву цябе, змарнелая, —
Пырснi, пырснi з вадзяных глыбiнь,
Закруцiся, пена белая.
Калi ж вочы твае мiлыя
Не глядзяць на свет, яскравыя,
Пырснi, пырснi з вадзяных глыбiнь,
Пена алая, крывавая.

Паехала Ялiна дадому ў дубовым чоўне, абвiтым белаю лiлеяю. Вось хутка-хутка родная хата, вось выглянула ўжо яна з-за бугра, вось i бацька з маткаю стаяць на парозе i глядзяць на яе.

Гэткае шчасце! Добра пасля цёмнага вужынага каралеўства ў родным краi, дзе кожную сцежку стаптаў ты па расе босы. Толькi-толькi распытала мацi Ялiну аб яе жыццi, як раптам кажа ёй старэйшы брат:

— Ну, досыць. Жывi з намi. Сама ж прызналася, што нiколi яму слова "каханы" не сказала.

— Не, не магу, дзяцей там пакiнула я.

— Дзецi! Цi ж гэта дзецi, гэтыя нехрысцi. Нашто табе дзеля iх жыцi там, дзе й сонца не бывае.

— Мо таму й жыву, што сонца там няма, бо калi б добра там было — пайшла б адтуль прэч.

Ранак настаў, пайшла Ялiна да межытокi. Усё як трэба, мацi i дзеткi жывыя: паявiлася, закруцiлася белая пена з вадзяной глыбы. Вярнулася дадому, а братоў няма, недзе на сенажаць пашкандыбалi. Толькi не ведала Ялiна, што зусiм не на сенажаць паехалi яны, а на тую самую выспу, дзе яна жыла. Ялiна ж iм, дрэннага не прадчуваючы, аб гэтым апавяла. I тыя парашылi, што, калi заб'юць яны вужа, вернецца iх сястра ў родны дом.

Адшукалi яны выспу з закiнутым палацам, выцягнулi з ладдзi мячы i пакрочылi тудой. I яшчэ болей жахнулiся, калi ўбачылi шэрыя муры з вузкiмi вокнамi, павуцiнне i кажаноў пад зводамi. I тут жа ўбачылi чатырох дзяцей, але, колькi не шукалi — не здолелi знайсцi вужынага караля. Падступiлiся да дзяцей:

— Кажыце, шчанюкi, дзе ваш бацька?

Тыя нiчога не сказалi, толькi Дубок плюнуў на падлогу i адвярнуўся. Скруцiлi браты дзяцей па руках i нагах, распалiлi вогнiшча i пачалi iх бiць i менчыць, каб дапытацца, чаго жадалi. Шмат часу сцiналi Дубка, а ён маўчыць, сцiснуў вусны, як дарослы, i толькi як падгрэблi да яго ног жар — вылаяўся i змоўк зусiм. А нi стогну, а нi крыку. Пакiнулi яго браты, узялiся за Бярозку. У той вялiкiя вочы абурэннем налiлiся, слёзы на iх варам ускiпелi. Плюнула яна iм у вочы. За Ясеньку ўзялiся, падралi на iм вопратку, катавалi цела белае, а Ясень смяецца iм у вочы, песнi пачаў спяваць, здзеквацца пачаў да таго, што ў братоў вочы крывёю налiлiся:

— У, змяiныя вырадкi.

Адказаў Ясень:

— Чаго лiчыць, хто ад каго нарадзiўся. У нас бацька змей, а справы чалавечыя, а ў вас бацькi людзi, а ўчынкi вашыя, як у змяi.

Схапiлi браты малодшанькую, Асiнку. А тая, як пабачыла гэта, — затрымцела i заплакала.

— Кажы, дзе бацька, бо мы зараз братоў тваiх заб'ем i сястру заб'ем.

Заплакала Асiнка i ўсё распавяла. Браты кiнулi ўсё i пабеглi да крывой вольхi. Дно там чыстае, пясчанае. Выманiлi яны караля вужоў на бераг, пасеклi яго мячамi i кiнулi ў ваду, а потым паехалi дахаты. Ранак трэцяга дня падходзiць. Клiча Ялiна на беразе ля межытокi мужа:

Калi жывы ты, калi чуеш ты,
Як заву цябе, змарнелая, —
Пырснi, пырснi з вадзяных глыбiнь,
Закруцiся, пена белая.
Калi ж вочы твае мiлыя
Не глядзяць на свет, яскравыя,
Пырснi, пырснi з вадзяных глыбiнь,
Пена алая, крывавая.