За морам Хвалынскім

— Можаш ісці, сынок, — усміхнуўся яму Нармурад, і ўсе старыя, з сівымі бародамі і высокімі белымі, накручанымі вакол галоў цурбанамі паглядзелі на яго. У вачах старых была цікаўнасць, але ж Алекса ведаў ужо мясцовы звычай — ніколі не пытацца першаму ў госця, што да чаго. І нічога не пыталіся ў Нармурада — адкуль і чаму прывёў ён сюды, у далёкі горны кішлак, маладога іншаземца. Алекса адчуў удзячнасць — як жа разумее яго лекар, як без асаблівай цяжкасці чытае самае, здавалася б, патаемнае! Можа, і боль па маці адчуў, бо так ласкава ды спагадна ўсміхнуўся. Але ж нічым не памогуць гэтыя спагада ды дабрыня — толькі трохі дадуць спатолі набалеламу сэрцу… І ён застаўся ля стала. Неўзабаве з двара пацягнула спакуслівым пахам свежых ляпёшак — іх, відаць, пяклі на суседнім двары і хутка прынеслі ў пакой, дзе сядзелі госці.

Алекса еў свежае, з незнаёмым пахам вострых зярнятак печыва, глядзеў на агеньчык, што слаба трапятаўся ў глінянай чашы, асвятляючы яе чырвонымі каснічкамі, уцягваў у сябе водар, што наплываў ад духмяных зёлак, якія па сцяблінцы падкідвала ў чашу маленькая, у дранай кашульцы дзяўчынка. У дзяўчынкі былі вялізныя блакітныя вочы, а валасы белыя, як лён, і Алекса нарэшце загледзеўся на яе — каб не мноства танюткіх, па мышыным хвосціку, косак, яна была б амаль да драбніц падобная да полацкіх дзяўчатак. Адкуль тут, сярод смуглявых, чорнавалосых, з абветранай вятрамі скурай людзей гэтае дзеўчанё? Яно трымалася ўпэўнена, відаць, было, што малой звыкла сядзець у гэтым дамку, хадзіць па глінянай падлозе, шукаць на паліцы зёлкі… Загледзеўшыся на светлы, з бруднаватымі плямамі на ружовых шчоках тварык дзяўчынкі, што так нечакана — у другі раз за сённяшняе сядзенне! — напомніў радзіму, Алекса не пачуў, як яму падалі празрысты жбан з нейкім жаўтаватым пітвом. Ён ачомаўся, азірнуўся — усе мужчыны трымалі ў руках сасуды і глядзелі на яго, нібы чакалі нечага.

— Устань, мой сын, і трошкі папырскай на свяшчэнны агонь з сасуда, — ласкава папрасіў яго Нармурад. — Гэтае пітво з пладоў хаомы, ім робяць ахвяры Агню. Толькі асцярожна, не згасі агню, іначай… ну, не буду цябе палохаць. Зрабі гэта для мяне. Няхай мой дом будзе для цябе светлым!

Алекса ўстаў, падышоў да чорнай паліванай чашы, унутры якой трапятаў агеньчык. Мурзатая дзяўчынка пасунулася, пасля падала яму некалькі галінак — здаецца, такія былі на дрэве, на якім раслі рубінавыя плады з малюсенькімі кіслымі зярняткамі, што знішчалі смагу. Ён узяў пучок галінак, зразумеў — трэба папырскаць іменна гэтым венічкам. Асцярожна памачыў кончыкі галінак, пырснуў на агонь. Той затрапятаў, пасля зноў паспакайнеў, толькі моцным, зноў жа нечаканым, але магутным подыхам стаў разыходзіцца па хаце водар.

— А цяпер — выпі, — пачуў Алекса.

Асцярожна пасмакаваў пітво. Нешта вострае, духмянае, прыемнае. Выпіў. Хмель амаль адразу ж атуманіў голаў, хлопец прысеў, адчуваючы, як паплыло ўсё вакол.

Ён глядзеў, як госці — а засталіся толькі сівыя, барадатыя старцы, — выпіўшы напітку, пасталі перад глінянай чашай і, склаўшы рукі перад сабою, заспявалі песню. Слоў не мог разабраць Алекса, пасля, калі ён шмат разоў чуў маленне Анахіце — вялікай багіні, маці ўсяго існага, ён даведаўся, пра што спявалі. А спявалі старцы старадаўні гімн-заклінанне, прысвечаны багіні жыцця Адвісуры Анахіце:

Яна творыць семя ўсіх мужоў,

Падрыхтоўвае для родаў
Мацярынскае ўлонне ўсіх жанок,
Напаўняе ў пэўны час
Малаком мацярынскія грудзі…

Паступова хаома, відаць, аказвала сваё ўздзеянне. Старцы спявалі ўсё грамчэй і грамчэй:

І вось, о Заратуштра, яна прыйшла да нас,
Адвісура Анахіта.
Ад Мазды, стваральніка свайго.
О, сапраўды прыгожыя яе рукі,
Белыя, магутнейшыя за клубы коней…
…Думка адна займае яе:
«Хто уславіць мяне,
Хто узвялічыць малаком, напіткам Хаомы,
Ачышчаным, працэджаным Зараострай?»

Алекса адчуў, як няўмольны, несціхальны рытм падпарадкоўвае і яго. Цела стала лёгкім, і хочацца вось гэтак жа кружыцца, выкрыкваць незразумелыя словы…

— Што, таўраскіф, упершыню бачыш гэткае? — прагучаў каля яго голас. Алекса павярнуўся. Тоўсты, з чырвоным загарэлым тварам і маленькімі хітрымі вочкамі чалавек глядзеў на яго, прыязна ўсміхаючыся. Усмешка ў яго была дзіўная — на яе адразу ж хацелася адказаць.

— Я палачанін, — на мове фарсі адказаў Алекса.

— Ну, гэта ўсё роўна. Так вас называюць візантыйцы, я ведаю. Давай лепей вып’ем, палачанін, сапраўднага віна. Дальбог, я заўсёды баюся, калі яны п’юць хаому — як вар’яты робяцца…

Алекса паглядзеў — і яму стала смешна. Праўда, трохі падобна да вар’яцтва.

Таўстун працягнуў Алексу чашу з чырвоным віном. Але адзін са старцаў — і калі толькі заўважыў? — каршуном кінуўся да іх, выхапіў чашу.