Залаты век Беларусi (на белорусском языке)

Акиньчиц Станислав Залаты век Беларусi (на белорусском языке)

Станiслаў Акiньчыц

Залаты век Беларусi

"Гэта кажа Госпад: Спынiцеся на шляхах вашых i разгледзцеся,

i запытайцеся пра шляхi старадаўныя, дзе шлях добры,

i iдзiце па яму, i знойдзеце супакой душам вашым".

Бiблiя, Кнiга прарока Ярэмii, 6,16

Адкуль наш род

Калi паглядзець на гiсторыю Беларусi, мiж iншых пэрыядаў выразна выдзяляецца час, якi многiя называюць Залатым Векам нашае краiны. Гэта XVI стагодзьдзе, эпоха Адраджэньня, час найбольшага культурнага, iнтэлектуальнага, эканамiчнага росквiту Беларусi, час вялiкiх людзей, дзяржаўных i культурных дзеячоў сусьветнага маштабу. На XVI стагодзьдзе прыпадае большасьць найважнейшых падзеяў у гiсторыi Беларусi, якiя сфармавалi беларусаў як нацыю. Вядомы гiсторык У.Пiчэта так ахарактарызаваў гэтую эпоху: "Адраджэньне ... ёсьць культурнае зьявiшча першараднае важнасьцi ў духоўным жыцьцi беларускага народу".

Найбольш характэрнай рысай беларускага Адраджэньня XVI стагодзьдзя зьяўляецца разьвiцьцё Рэфармацыi на нашых землях. У XVI стагодзьдзi ўся Эўропа перажывала грандыёзныя зьмены ў сваiм духоўным, культурным, эканамiчным i палiтычным жыцьцi, зьвязаныя з рухам аднаўленьня царквы, вяртаньня да бiблiйных падставаў хрысьцiянства. Гэты рух, званы Рэфармацыяй, стаўся крынiцай росквiту для многiх народаў. Немцы, швэды, ангельцы, галяндцы, швайцарцы дзякуючы Рэфармацыi паўсталi як паўнавартасныя сучасныя нацыi. Рэфармацыя сталася цэнтральнай падзеяй усяго XVI стагодзьдзя. У поўнай меры ўсё гэта адносiцца i да нашае краiны. Мы ня можам гаварыць пра Адраджэньне ў Беларусi, iгнаруючы Рэфармацыю, i, наадварот, нельга Рэфармацыю аддзялiць ад Адраджэньня. Выбiтныя постацi беларускага Адраджэньня адначасова былi людзьмi Рэфармацыi. Гэта i Франьцiшак Скарына, якi друкаваў Бiблiю на беларускай мове, i Сымон Будны, выдавец першага беларускага катэхiзму, у якiм проста i зразумела, у духу Эвангельля, тлумачыў праўды веры, i Васiль Цяпiнскi, якi на поўны голас заявiў пра неабходнасьць разьвiцьця навукi i лiтаратуры на роднай мове i сам узяўся за пераклад Новага Запавету на беларускую мову, каб кожны беларус мог зразумець Слова Божае. Гэта таксама магнат Мiкалай Радзiвiл Чорны, якi засноўваў цэрквы, школы, друкарнi па ўсёй краiне, канцлер Астафей Валовiч, якi кiраваў правядзеньнем зямельнай рэформы, так званай "валочнай памеры", i рыхтаваў самы дасканалы збор законаў у Эўропе XVI стагодзьдзя - Статут Вялiкага Княства Лiтоўскага.

Рэфармацыя ўкшталтавала беларускае Адраджэньне, стварыла Залаты Век Беларусi, заклала падмуркi беларускае нацыi. Да XVI стагодзьдзя зьвяртаюцца многiя пакаленьнi беларусаў у пошуках сваiх каранёў, сваёй тоеснасьцi, свайго прызначэньня, сваёй iдэi.

Напярэдаднi

На пачатку XVI стагодзьдзя Эўропа дасягнула крытычнага пункту ў сваiм эканамiчным i палiтычным жыцьцi. Крызыс сярэднявечнай духовасьцi стаўся прычынай усеабдымнага крызысу эўрапэйскага грамадзтва. Адыходзiла старая гатычная Эўропа, аб'яднаная лацiнскай культурай, каталiцкай царквою, рыцарскай традыцыяй i фэўдальнымi адносiнамi, якiя панавалi на ўсiм абшары ад Пiрэнэяў да Дняпра, ад Сiцылii да Скандынавii. Нясупынныя войны руйнавалi цэлыя краiны. Спачатку Стогадовая вайна пустошыла Францыю, пасьля ў Англii вайна Белай i Пунсовай Ружы вынiшчыла большасьць ангельскага рыцарства. У Гiшпанii чатыры каралеўствы змагалiся памiж сабою i з арабамi, iмкнучыся здабыць згубленыя яшчэ ў VIII стагодзьдзi землi. Чэхiя, прыняўшы пропаведзь Яна Гуса аб вяртаньнi царквы да Эвангельля, дзесяткi гадоў вяла барацьбу супраць войскаў нямецкага iмпэратара. Iталiйскiя дзяржавы зацята бiлiся памiж сабою за панаваньне на Апэнiнах.

Калi дадаць да гэтага эпiдэмii i розныя стыхiйныя бедствы, няма нiчога дзiўнага, што людзi жылi ў страху. Надмагiльныя камянi ў супрацьлегласьць спакойным постацям з VIII стагодзьдзя паказвалi людзей, мучаных хваробамi, старасьцю, зьнiшчаных жыцьцём. "Танцы сьмерцi" запоўнiлi фрэскi, гравюры, з аднолькавай пагардаю паказваючы каралёў i бiскупаў, прыгожых жанчынаў i манахаў. Замест Хрыста-Валадара ў каралеўскiх шатах, так распаўсюджанага ў раньнiм Сярэднявеччы, касьцёлы напоўнiлiся выявамi Iсуса, Якi памiрае на крыжы ў страшэнных муках. Усе чакалi хуткага канцу сьвету. Прароцтвы з Адкрыцьця сьвятога Яна сталi папулярнымi як нiколi. Тым больш, што на Ўсходзе паўставаў небясьпечны апакалiптычны вораг. У 1453 годзе Эўропа аслупянела на вестку аб захопе туркамi Канстантынопалю. Бiзантыйская iмпэрыя - хрысьцiянская дзяржава, спадкаемца Рымскай iмпэрыi ў Грэцыi i на Блiзкiм Усходзе - перастала iснаваць. Султан Мэхмэт на канi ўехаў у храм сьвятой Сафii, якi пасьля быў перароблены на мячэт.