Ад гоману бароў. Аповесць пра Якуба Коласа

Кастусь ужо складаў планы жыцця іхняй сямейкі ў мірны час:

— Вернемся мы настаўнічаць у Пінск ці падамося бліжай да Мікалаеўшчыны. Мая мама будзе рада, калі мы прыедзем з нашымі качанчыкамі-сыночкамі.

— А чаму не пад Вільню? Там жа ў мае мамы свая хата,— уставіла слова Марыя Дзмітраўна.

— Можна і пад Вільню ці нават у Мінск. Настаўнікі ўсюды будуць патрэбны. Беларускі народ і наш край, як і ўся краіна, выйдуць на шырокі прастор новага жыцця. Я верыў у гэта і рад, што дачакаўся вялікіх перамен. Цяпер у кожнага адукаванага чалавека будзе шмат працы. Многае нам, беларусам, трэба будзе зрабіць. Сваю школу развіваць, падручнікі складаць... Мне трэба «Новую зямлю» кончыць, «Сымона-музыку» напісаць. Можа, і раман які напішацца. Некалі я абяцаў Янку Купалу зрабіць гэта...

— Цара скінулі, прыйшоў Керанскі, а ўсё ў Расіі засталося па-старому,— выказала сваю думку Марыя Дзмітраўна.— Ці не тое будзе і цяпер?

— Не, па-старому ўжо цяпер не будзе,— упэўнена разважыў Кастусь.— Калі савецкая ўлада пачынае з дэкрэтаў аб міры і зямлі, з дэкрэтаў пра самае важнае ў жыцці народа, то адразу відно, што Ленін ведае, з чаго пачынаць. Ты думаеш, толькі мы з табою хочам міру? Мільёны салдат і іхніх сем’яў даўно чакаюць міру. Ты думаеш, толькі мая маці, якой яшчэ столькі выплачваць грошай за княжацкія загончыкі, узрадуецца Дэкрэту аб зямлі? Яго чакаюць мільёны сялян Расіі... Спадзяюся, што бальшавікі вырашаць справядліва і нацыянальнае пытанне. Інакш не можа быць сапраўднай дружбы і роўнасці між народамі...

У той жа вечар Кастусь, узрушаны і ўсхваляваны, зноў узяўся за пяро. Пісалася з небывалым уздымам:

Браты! Вялікая дарога

Чакае нас і родны край —

Жніво настала, працы многа,—

Навукі семя засявай!

Святло нясіце,— ў мроку дрэмле

Наш мілы край, наш родны кут.

Хай уваскрэснуць нашы землі,

Няхай асветліцца наш люд...