Агасфэр (Вечны Жыд)

Графіня выгодна ладзіцца на ложку, з падушкай пад плячыма, ножкі ў прыгожых боціках на коўдры; пасьля гарэзьліва й шальмавата глядзіць яму ў вочы й кажа, што з усіх мужчын ён, чалавек сьвяты, ёй наймілейшы, і менавіта таму, што напрактыкаваны ў перадачы сьвятой богабаязнасьці. Гер супэрінтэндэнт, якому ўжо сьпірае дыханьне, укленчвае перад ёю, быццам яна не яна, а багіня Вэнэра, і таропкімі пальцамі шастае па яе вопратцы, пакуль нарэшце ўдаецца расшпіліць і гарсэт, і сарочку, і яна ляжыць перад ім у поўнай раскошы; ён выцалоўвае й вымацвае ўсю яе зьверху данізу й зноў зьнізу даверху. Ёй гэта падабаецца і, яна пахвальвае яго спрытныя пальцы й пытаецца, ці таму яны такія, што ён натрэніраваў іх на гартаньні сьвятых кніг? Ён думае, што вось яно, пара, пара пераходзіць ад шураў да мураў, хоча нават дагадзіць яе жаданьням, як гэта было ў доме Агасфэра, калі ён думаў, што ляжыць на лэдзі, і ў страшным сьпеху ссоўвае з ног чаравікі й новыя моднага крою штаны й ўжо мерыцца ўскочыць у сядло графіні, якая поўная чаканьня ляжыць перад ім, калі раптам бачыць, што ў яго не таго, што ён нічога ня можа ад раптоўнага страху, што ўсё абернецца так, як было тады, калі ён быў ашуканы сукубам і пасьля прачнуўся са сваёй Барбарай ў нейкай трушчобіне, голы й абабраны, на пацеху падпітаму люду: і што было б, калі б яно сталася гэтак і цяпер, што было б з царствам божым і яго новай пасадай?

— Гер супэрінтэндэнт, — кажа графіня праз хвіліну, — мабыць, мне лепей было б падкласьціся да духа сьвятога; ідзіце й пакіньце мяне адну.

Айцэн, а што яму яшчэ застаецца, адразу пакідае яе й выходзіць з пакоя, чакае там; вежавы гадзіньнік б'е гадзіну, а графіні ані знаку; ён ужо адчувае, што яго павяло на сон; але тут з усіх бакоў так цягне продзімень, што яму захалонулі задніца й голыя лыткі, а як заказытала ў носе на чыханьне, ён ужо баіцца, што раніцай ня здужае прачытаць малітву, калі ахрыпне. І ён нарэшце зьбіраецца з духам, ветліва стукаецца ў свае ж дзьверы, і як што адтуль ніякага адказу, адчыняе: графіні ні духу, ні званьня. Толькі яе пах яшчэ лунае ў памяшканьні, крыху як бы зьмяшаны з пахам серкі, і куды яна падзелася, а чорт яе ведае, бо другіх дзяврэй у пакоі няма, а праз акно на двор, канстатуе, футаў сорак-пяцьдзесят. Значыцца ўсё было толькі міраж і аблуда, думае ён з жудасьцю, графіня і Маргрыт і каханьне; альбо ён праспаў, як яна выходзіла, калі стаяў за дзьвярыма; ёсьць жа людзі, што як мякі з мукою: сьпяць нават стоячы, — суцешлівая думка.

А вось ужо й першыя трубы, пабудка, і з двара даносіцца магутны тупат і крыкі: там, у сьвятле паходняў, зьбіраецца лейбгвардыя, конная і пешая, усе апранутыя ў герцагскі трыкалор — чырвона-бела-сіняе. Але паходні неўзабаве блякнуць, неба прасьвятляецца, і Айцэн з упалым сэрцам прызнаецца сабе, што вось і яшчэ адна ноч кату пад хвост. Ідзе апаласнуць твар з кубка, залазіць у сваю пастарскую хабіту, совае ў кішэню малітву й йдзе на пошукі цёплага ранішняга кулешыку.

І дастае яго, пасьля доўгага блуканьня па пакоях, у каралеўскай зале замка, дзе пад крыжовым скляпеньнем геры герцагскія радцы й іншае высокае герства й афіцэры запраўляліся півам і скаблілі шаблямі з касьцей вэнджаніну на падмацунак у блізкім парадзе з далейшым паходам. Ледзь пасьпеў вычарпаць міску й абмяняцца некалькімі словамі зь сябрам Лёйхтэнтрагерам, калі ўжо ўваходзіць герцаг, у ботах і пры шпорах, цераз грудзі зашпіленыя дасьпехі, усё гарлае «Гэй!» і «Гайда!» і падымае мячы й б'е адзін аб адзін, аж падумаць можна, вайна вось яна й пачалася. Але герцаг крочыць роўна, ну, можа, толькі трошачку з похістам, проста да Айцэна, і пакуль гэты марна спрабуе сунуць кудысьці тую міску, тую лыжку, як ужо пытаецца, і ўсім чуваць, ці добра гер доктар правёў ноч і ці гатовы ён папрасіць Божага дабраславеньня і перамогі й посьпеху ў добрай справе?

Гэта, нават калі ён ідзе з п'янай душы, знак спрыяньня, якога Айцэн яшчэ ніколі такога ня меў, і гэта як цёплы дождж на яго раздушанае графіняй сэрца; і пакуль сябар Лёйхтэнтрагер вядзе яго на парадны луг, міма чырвонага балдахіна, пастаўленага для герцагіні й іншых герцагскіх дам і малых прынцаў і прынцэс, туды, да драўлянага памоста зь вялікім, адусюль відным крыжам, ён думае, як павінна будзе захапляцца ім графіня, калі ён на вачах у Яго герцагскай мосьці й цэлай арміі будзе заклікаць Бога. Але колькі ні азіраецца, усьпёршыся на памост, графіні нідзе ня відаць, і ён ведае, што не павінен далей адкладваць сваіх слоў, бо войска, пастаўленае паводле штандараў і ротаў, поўным складам стаіць на малітву, перад фронтам у поўным бляску сам герцаг.