Бабалардын жанырыгы

Баардыгы сүйлөшүп отуруп, черик тукумунун кызы Акбалага токтолушту. Кеңешип келиш үчүн Койсойбос, Сүйөр, Алымбекти Акбаланын атасы Куттуксейиттин үйүнө жөнөтмөй болушту.

Куттуксейит карыянын боз үйү эки суунун башындагы түзөң жердеги жылгада экен. Конок расмиси боюнча, чай берилип, анын артынан кымыз ичишти. Үй ээси келгендерге кой союуп бермей болду.

– Жок кутман карыя биз бул үйдөн эт жебей жүрдүк беле.

Куттуксейит карыя,– Сөзүңөр болсо айткыла,-деди.

Койсойбос Баястандын кабарын айта баштады.

– Ырас айтасыңар Акбала деген кызым бар. Калмактар менен кармашта бир кызы менен күйөөсү өлүп, арманга батты. Азыр колубузда турат. Эгер кайгылуу окуя болбосо, биздин үйгө кайдан келмек эле капсалаң кызымын тагдырына арманды салып кетпедиби,– деп карыя капаланып башын жерге салды.

Алар көпкө аңгемелешти. Карыя:

– Силерди чанмак билем, черик уруусунун көп кызы бугу туугандарга чыгып жатпайбы, иши кылып ыйлабаса эле болду. Барган жеринен бак айтса мага ата катары ошол эле жетишет.

Сүйлөшкөндөр акыры бир бүтүмгө келишти. Туура жарым айдан кийин каада-салтын кылып, Баястан ата төшөк жаңыртып Акбала энеге үйлөндү. Сейит эки жашка чыкканда Акбаланын боюна бүтүп дагы эркек бала төрөлөт. Наристеге ат коюуш керек эле. Береги айылга сакалы ак чалган бир думана келип түнөп калат. Үйдөгүлөр баланын атын ким коёбуз деп кеңешип калат. Ошондо Айтбүбү эне:

– Ой, сакалы ак чалган думана жүрбөйбү ошого койдургула,-дейт.

Кемпирлер баланы бешикке жаткырат. Ошондо касиеттү думана жылдыз толгондо балага ат койгон экен.

Көп жерди кыдырып, көптү көргөн пенде эмеспи, ырды жамактатып куюулуштуруп айтып жатты:

Алоо акбар, алоо акбар,

Алпейим дайым сактаар.

Теңирге адам келди,

Ааламга адам келди.

Асан айтып, атын коём,

Теңир берген затын коём.

Уул экен, уул экен,

Эли болсун түмөн бай,

Аты болсун Түмөнбай,

Аты Түмөнбай, Түмөнбай, Түмөнбай,

Оо, жаратканым баланы колдо ай,

Оомийин,-дешти

Отурган адамдар колун жайып, жаңы төрөлгөн балага бата жолдошту. Андан кийин Баястан ата Кулет, Медет деген уулдары жана кыздуу болгон экен.

***

Тээ ыраакта улуу тоолор шаңкаят. Көлдүн бир жагында Тескей, бир лыптасында Күңгөй тоолору бой керет. Экөөнүн ортосунда көбүк чача шарп-шурп эте толкун серпе кереметтүү Ысык Көл жайкалат. Тескей Ала Тоосунун башынан Жыргалаң суусу атам-замандан бери өзүнүн нугун кубалап ага берет. Мына тарапка жаңы эле кулжа айы башбакты, айдын башталышы менен тоолордогу ак мөңгү карлар эрип, өзөн сайлар бууракандай кире баштады. Суу дайранын нугунан ашып, жайылманын каптап жатты. Быйылкы суунун кириши бир укмуш анткени быйыл кыштай кар көп жаабадыбы. Кардын, көк муздун эришинен суу шыргалаң тартып кире берип, өзүнүн өлбөс күүсүн чалып Жыргалаң суусу агып жатат. Суу күргүчтөп кирип, тайдын башындай болгон таштарды окторулта сүрдүктүрүп, ылдый карай агыза жөнөйт. Ушул Жыргалаң суусунун жакын жериндеги түзөңдө Баястан атанын боз үйлөрү тигилген. Күн тийип турса да өткүн бир топ жаап салды. Айлана таза абага толкуп, ошондон тарап жашара түштү. Талаада ойноп жүргөн балдар боз үйдүн эшигин түрүп салып, сыртты суктануу менен карап турушат. Ушул кезде субай жылкылардын тобу, тору айгыр үйрү менен сууну кечип аркы өйүзгө өтө качты. Үйүр жүрүп отуруп, Түпкө андан аркы ачык талаага кетиши мүнкүн эле. Ата Язбек менен бирге жашайт. Ал карызга берген малын өндүрүп алуу үчүн коңшу айылга жөнөп кеткен. Жаны тынбас карыя Тору айгырдын үйрүн айдап келиш үчүн жээрде атты алып келип токуй баштады. Сары тору ат болгондо эмне ал чоң сууну оңой эле кечип кетмек. Бирок аны Язбек минип кетпеди беле. Карыя мал жанга камбыл эле, уулуна көп жардам берип, адамдын көз карашын дайыма туюуп турчу. Ошол үчүн балдарына барктуу болуп, ал жада калса небере жасоочу жумуштарды да жасап жиберчү. Ошол үчүн келиндери:

– Атаке жөн эле койчу, муну биз эле кылабыз,– деп аяшкан.

– Койчу балам жумуш колго жугуп калмак беле, силер жетише албай жатпайсыңарбы.

Карыяны балдары жакшы көрчү, аны дайыма балдары ээрчип жүрөөр эле. Жашынан эле бала жандуу болуп, анын ушул сапатын балдары да жакшы көрчү. Анын жанында дайма балдар ойноп жүрчү. Келиндери:

– Атамын жанында периштелер ойноп жүрөт аны коргоочулары ошолор дечү.

Баса бир окуя адамдардын эсинде калыптыр.