Бурятские народные сказки. Бытовые

уни болгоод, тэрэ хулгайшан хониной хорёо соо орожо хони хулуугаад, арайнь убшэжэ абаад, хоёр бриинь абаа, хошхоногынь, элынь абаа, хототой шуайн шудхажа абаа, гузээень абаа, тархнинь заалаад абаа, хоёр гуяыень абаад хаанайда ерэбэ.

Хаанай хоёр нохой хусаад, барьхаар гуйжэ ерэбэд. Хулгайшан хониноо хоёр гуя нэгэ нэгээр хаяжа угэбэ. Тэрээнээ ыэрээд, хаанай хоёр нохой саашаа ябаба.

' Хулгайшанай саашаа ябахадань, хаанай хоёр баатарнууд яажажа ууба. эмээхэн хажуудань ошоод, гэзэгэ гэзэгэээнь холбошоод, гэртэнь оробо. Хаан амгантайгаа унтажа хэб-тэнэ. Орониинь хажууда араяа дэбдеэд, аран дээрэнь хоёр бри, хошхоног хаяад, унтажа хэбтээн хаанай барлаг хоёр басагадай дундань хототой шупаяа хээ. Лама унтажа хэбтээ, тархидань гузээгээ углаа. Гал дээр хониной тархи заалаад та-бяа. Унтажа хэбтэпэн хаанай амганай ама руу элэ шуд-хаа.

Хаанай амгаи блжэхэд бээлигээ унагаагаа. Тэрэ хулгайшан баэлигыень абаад гйш. Хаан эреэд гуйжэ бодон гэхэдээ аран дээрээ халтиржа унашаба, хоёр бри бажуугаад "булдэгэмни унашоо" — гэжэ хашхарба, хошхоног баряад "му-нхимяи унашоо", — гэжэ хашхарба. Хаанай хашхархада барлаг басагад эреэд, хототой шуа баряад: "Ши турш, ши трш", гэлсэжэ байба.-

Лама эреэд: "Трд, наартаяа минии тархида углаат",—

гэжэ хашхарба. *Г'алаа хёраад: "Фф/ галайМнай тархи заа-

раа!" — гэлсэнэд.

Хаанай хоёр барлаг: "Ши б тата, ши б та. та", — гэлсэжэ

байгаа. Хулгайшан иигэжэ боосоогоо абаа.

90. ЭХЭЙН ГАНСА ХБН

Урайниин нэгэ аймаштай гээтэй эзы бай-ыма гэлдхыма. Тэрэ эзы гаа гээтзйн гээтээд, ехэ бэрхэ, шадмар шуумар банымуу, яаым. Теэд тэрэ эзы нэгэ хбтэй байгаа гэлдэгшаа пэн. Тэрэ хбниин ехэ болоо, мандагар болоо.

Мандагар болхолоорон теэд хбеын ааримда абаадха болнаахлам. Тэрэ эзыншни анаанда оробо: "Яаха хээхэблэйб. Энэ газар дээрэ гансахан хбтэй хн аад ла, хбеэ ааримда эльгээшхд, дайнда ябуулшхоод, гхэ хатхынши мэдхгой, яажа хээжэ пуухаблэйб, — гэжэ уруу дуруу боложо, абяа гээ аага мхэжэ ууна. Хбниин ябдал тэрэ эзыи йниин зу-дэн, дэрэйн анаан болошобол даа.

Теэд тэрэ эзышни нэгтэ унтаба. Унтахадаа тэрэшни иимэ гоё айхан здэ хараба: "Хбниин дайн соогуур айн пайхан ябаад гараба гэжэ. Юун дээрэээн айн пайхан гараба гэхэдэ, эхэнь таарша ударшагой годоо оёжо ге, лдэшэ даарашагой эдеэ заажа г, омон юумэдэ торошогой ургаар заажа г гэжэ" тэрэ здэндэн оробо.

Тэрэ эзымнай сошоод, унталгапаан харайжа бодоод: "Юун хн бэлэй энэмнай, ямар бэлэй шбэрнай" — гэжэ: байжа ха-райба, гйбэ. дэрр таалаагой шнэ, йнд унтаагой шнэ. шжэ шжэ хбнээ ябха дээрэ тэрэшни гурбан ел-дэ рхи дээрэ хатаалгаан гунан хэри араар годоо оёжо угэбэ. теэд ябаха дээрэнь хбндээ хэлэнэ:

— Хбмни, иигээд ябахашни хиим, ханшараам таар-ан рэм байнаш, хабанаам тааран ббэйм байнаш. Дээ-шээ ндэйжэ харха ахагой байнаш таа, доошоо тоигойжо ха-раха дгой байнаш таа. Эхэшни гансаараа рэеэ халуув дайдада лэбэ. Шимииш гансаараа холойн хйтэн дайдада

ябахашни, — гэбэ. — Гурбан елдэ рхид хатааан гунан хэриЩ араар шамдаа годоо оёбоб. Тэрэшни гурбан елдэ хахархойб-за. Шдэртэш норхойбааш, хйтэндэшни даархайбааш, — гэбэ. — тэлэв эзыеэ хэлээн хр айса шагнажа абыштаа. Мяхни, шуани бльгэйн эдижэ ябаарай, хэлеэмэйн дрэнгз-риин эдижэ ябаарай, унин доро унтажа ябаарай, — гэбэ.

Тиигээд эхэ хбн хоёр тэбэрэлдээд таалалдаад, хоёр тээ-шээ болобо даа. Эхэн гэртээ тааржа, хбниин дайнда ошобо.

Ааримда тез дайн дажар соо аймаштайм байгаам даа. Тиихэдэ тэрэ хбн ходо эхэеэ хэлээшээр* ябаа: Мяха шупанй булыэйн эдеэд, хэлеэмэйн дрэнгэриин эдеэд, унии доро унтаад ябаа. Тиижэ ябааар нэгэ худы болоод баагой ябхадаа, эхэйн хэлээн ойноон гарымуу, яаым. унин дороош унтхаиа болёод эдьхиимэеэшии илягхаяа болёо, тиихэлээрээ тэрэшни бууе омодо оногдохоор эдээдьтибэгойдаа.

Теэд нэгтэ дуур-дуур гэн хэбтэхэдэн ххэйн дуун дуулда-Нан адли болобо. Нюд неэгээд хархадан нээрээши тэндэ х-хэй донгодожо уухануу. Юун гэжэ тэрэ ххэй донгодооб гэжэ хбн здэлэн байгаа: "Ши, хбн, эхэеэ хэлээн хр мартажа, муу харгыда орожо ябанаш, унин доро унтахаяа бо-лёош, захиан эдеэеынши эдихэеэ болёош", — гээд.

Тиихэлээрэн теэ хубни ойндон хахара ороодтёомтеэ эхэйн хэлээн хр. Тэрээнээн хойшо хбн эхэеэ хэлээн хрээ бэрэ гарнагой. Хд гайхалдха, тагналдха, энэмнай ямар о-ниим: эдьхымайн мууе эдьхэ, годоониинш норхой, элхой, унин доро унтаха гэжэ.

Теэд хдэн ел соо ябаа тэрэ хбн дайнда. Тэрээнээн трн хбд гэртээ тэхэржэ ерээ. Хбши тэхэржэ ерэхэ-лээр эниимнай эхэн харайжа ерэбэ:

— Хбд, ххэ шоноДной тэхэржэ ерэбэт. Минин хбн яахадаа ерээгойб? — гэнэ.

— Хбншни хэжэ арляа. Злэн газартан злгэ ногоон ургаа, хатуу газартан хагда ногоон ургаа, — гэбэд.

— гээ, минии хбн хгэйл даа. Минии хрээр ябаа хадаа хэл тахалда абтаха ёон гэймааан. Зн юугээрээ мэдээд, унтаайн эрлхэ, мартапайн ануулха гэжэ дэншэг эльгээгээ эм, — гэбэ.

Тэрэ дэншэгын теэ мнхи здэндэ ороон ххэймнай байгаалам, хбидэн ошожо хэлээн. Нээрээши тэрэ хубу-нинн хгой байгаа, амьтан тэрэ эзые шоглоом даа. Хб-ниин тэхэржэ ерхэДэ'э: гурбан елдэ рхи дээрэ барижа хатаа-жа гунаи хэри араар оёон годоониин тэрэ зангаараа, рэйнши шарай дрэн зангаараа.