Бурятские народные сказки. Бытовые

— Намдашье хэлэхэ юумэн гы, намай буудаадшье яахат-найб, харин мнин тлтижэрхигты, а ми дни л лэхэгйл эн хой-ном, таанарта рэгй, алахаяал алаха байнат. Би буудуулжа хэнгй, хабсагайаа унажа хээн лэ болоно аабзаб.

Тыгээд тэрэ хоир солдадууд тархи дээгрнь буудаад, хабсагай оруу тлтеэд ябадчоо. Тэрэ хбнэй хабсагайн хахадта унажа ябахадань, нэгэ ехэ бргэдэй р дайралдажа, тэрээн дээр тогтодчибо. Доошоо харахадань оон холо, дээшээ харахадань хадын хабсагай, хайшаашье гархын аргагй байба. Тарэ р дээрэнь хоёр дальбараа байгаад, тэрэ хбниие хар-шалбашьегй,

Тэрэ хбн'. "Бргд ержэ намайе тоншожо алахань гээшэ

ж

аабза, ямар муу хэл намай дайраха байба гээшэб", — гьжэ ехэ айжа ууба. Тыхын лээр нилээд боложо бергд миха эуужа ерэбэ. Дальбираануудтаа хубаажа "гэбэ. Тэрэ хбн гэдэээ елдэжэ байна. Бргд харшалбагн тмэ хбииие, харин хоёрти ерэлгэндээ баа михатай ерэнэ. Хвбн тулижа байна. Шобуунай эдихэ юумэ эдеэд байхадаа юу байхаб, елэ залгаад лэ байаар хсэ шадал, миха маряан дууаба. Бай байаар дальбараанууд мантагар болобо. Дали лээ эргэа-жэ, уурхайаа гаража, хэзээшгй ниидэжэ ошохо хэбэртэй болоод байна. Хбн: "Зай хайшан гэхэб, — гээд бодаодоо, — эдэ ниидэжэ ошохонь, гансааран лэжэ торжо хх аргагй", — гээд, аалиханаар буужа эхилэбэ. Тиигээд бууба газарта. — Наан соогоо мартакгйб, — ^гэЖэ шангаар хэлэбэ. Тэрэ бргдэнь ниидэжэ огторгойдо дэгдэбэ. Хбн нютаг тээшээ ябаба. Эжыдээ ерэхэдэнь, эхэнь ехэ \бшэи байба. рынь бэе муу, ехэ тулнба. Эжынь дээрэ болобо, бршье дээрэ болобо. Бэенъ хуушан тхэлд орбо. Тыгээд нхи ноёдуудтаа ошохо дураниинь хрэбэ. Энэ ябадал нилээн вни болоон хойно байна. Эхэдээ хэлэнэ: i — Бииш хаантай уулзахамни, намайе эсэгымни хэтадэ айн байхаш, хаан болохош гээ амнай, тэрэнь одоошье хсэлдэхэнъ хадаа.

Сагшье ошобо, зэгдэхэ юумэншье ээгдэбэ.

— Нэгэл юумэ алаа гэжэ бодоноб, — гэжэ хэлээд, хааддаа

| ошоно.

Тыгээд хэлэнэ:

— Зай, нхэр, баяд, ноёдоо хуу соглуула, хе^рэлдэс. Би хд амдиирбаб, танина бэзэш. Болтодоо сугларжа, сугааа хээгйдэ бтх болёо. Дахин намайгаа хайшан гэхэеэ хрэл-дэгты, — гэхэдэнь хаан айжа, банд, ноёдоо хуу суглуулба.

Суглараад байхадань хбн хэлэнэ-. — Зай, нхэдд, "намайе саанааа бурхадууд хаан боло энэ танай грэндэ", — гэжэ намайе эльгэээн байгаа. Тыгээд би бурханай заабариие дргээгйдээ аргамгй юм, намайе яажаш шадахагйт, алхадтнай амдиирааб, энэ хабсагайн эрье дээр олоной тогтоомжоор ямар эрдэм, эди шэди харуулан щ, хнии болгохо гэжэ нэгэн дуугаар збшл гаргаа энта, тэр-ниитнай харуулааб, айн дураараа намда дахин хаан шэрээгым ггты, гы бэл ондоогоор хрэлдэе. Бхы сэрэгээрээ ерэхэд-тнай би гансаараа толожо шадахаб, — гэжэ хэлэхэдэнь, тэдэ болтодоо айба.

Тыгээд тэрэ хбниие:

— Хайраа б орхиит, хаан шэрээдээ уужа хайрлыт, — гэжэ

болтодоо гуйна.

Хаан шзрээгынъ сллжэ гэбэ. Хаан боложо уугаад, бол-зорто тогоо хиидхэбэ. Тэрэ тогоо нхи хоёр боргэд зоржо, гербэ хэбэ. Тэрэ тогоо хнидхэхэдэнь, досоон онорхон боложо,

анаан юумэ паналаар батэдэг болоно.

Эжынь айжаража, бшэн зобЛоноо алажа, мордохо Ы андаа толожо мордоо.

Тара хобун хаан шэрээдээ тбхинэжэ ан бон жаргаба.

Зай- тыгээд УРДа сагай хоёр тээшээ тархитай бргэд знак анханда энээнэз уламжалжа ябадаг байна.

86. ГЫТЭЙ МОНГОЛ

Нэгэ угытэй монгол амгантайгаа ганса нэгэ муу ямаатай байгаа. Эдэ хоёр нэгэ

баянай хони харадаг байгаа. Хонидынь бэлшэхэдээ нэгэ ехэ дхэн бургааан соогуур ябадаг байгаа. Энэ бургааандаа

ноооо ехээр ааажа лээдэг эн. гытэй монгол нэгэтэ иигэжэ хэлэбэ:

— Энэ бургааанда лээн нооо суглуулжа, эеы хэжэ

худалдаад, унагалха байтаа худалдажа абахаб.

— , бн тэрэ байтааа унаад турхэмуушэлээд ерэхэб,—

гэжэ амганиин хэлэбэ.

бгэниинь тиигэжэ хэлэхэдэнь:

— Ши тиигэжэ ябааар байтааяа унага хаюулхашни! —

гэжэ хэлээд, амгаяа сохижо оробо.

87. БОДОЖО ЗЭ

Балдан тон айн сагаан костюм умдд, нухэрэйд айлшалан ошобо ха. Харгы* дань ехэ бороон орожо, Балданай сагаан костюмай улшын утаанай норотор норгожорхибо. Нухэрэйд хурэжэ хубсааа элгулээд, ондоо хара костюм мдд, гэртээ бусаба ха.

Гэрэйнгээ богоо алхахын тэндэ нохойнь харайн ерэжэ, аржаганан хусан байба ха.

— Эй, золиг! Намайе хусана гуш? — гэжэ Балдан уурлан, модо абажа сохихоёо тухеэрбэ. Теэд энэ хэрэгтэ Балданай аха оролсон, Балданиие байлгажа хэлэбэ ха:

— Сохихоёо б яара, бодожо узэ. Хэрбэеэ шинии ошоходо сагаан нохой байгаад, ерэхэдэшни хара болоод байгаа аань, ши таниха эн гуш? — бодожо узэ.

88. ТЭМЭЭН ТАИХА ХОЕР

Таряашан томо шабар танха соо таряа хээд ажалдаа гараба ха. Тэмээн амбаа-шалжа, танха руу тархияа шэхээд, таряаень эдеэд, тархияа ргэнь абажа шадахаяа болишобо. Эзэниннь ерээд мэгдэбэ:

— Я ах а, юу хэхэ гээшэб?

— Ши хэ абаад, тэмээнэйнгээ тархи таа сабшыш. Тии-хэдээ тон тргэн тархииень танха соооо абахаш, — гэжэ хр-шэнь заажа угэбэ. Таряашан хршынг заабарн дргэбэ. Теэд тэмээшьегй лэшэбэ ха. Хэрэг ажал тухай айн бодон-гй шиидхэдэг зонууд энэ таряашаниие ануулна.

89. БООСООГОО АБАА

Аргагуй ехэ хулгайшан байгаа. Тиигээд лэ хаан хэлээ губдаа. "Минии амганай бээлиг хулуужа шадаа аашни, хахад зриеэ гахэб, гы хадашни хаанай хууляар хэээхэб".