Бурятские народные сказки. Бытовые

— Бидэ шамайе барижа рынг хаанда абаашахамнай. Тэндэ зараса болохош. Сайн санаагаараа ошоогуй саашни, тумэр гэнжээр хулеэд абаашахабди, — гэбэ ахалагшань.

Зээдлэй бухэ модоо дээшэнь ргэжэ:

— Хэн амин голдоо хэрэгтэйб, арилагты! — гэбэ.

— Ха, ха, ха, — гээн энеэдэн дайсадай зг дуулдажа, тэдэнэр баатар хбе тойрон абаба.

Ахалагшань морёо дтэллэн, Зээдлэй бхые ташуураараа нэгэ буулгаба, тиин энэ едэ Зээдлэй бхын модондонь дай-рагдажа. ами голгй унаба. Бэшэниинь ехээр сухалдан доб-толжо оробо. Зээдлэй бухэ' модоороо иишэ тнишэнь сохижо оробо. Сохихотойнь лэ адли хоёр гурбан хун морйноон унана.

Хахад зонойнгоо унасан хойно бэшэниинь Зээдлэй баата-рые диилэхэеэ болёобди гэжэ мэдээд, гэр тээшээ зугадабад. Тэдэнэй хойносоо Зээдлэй бхэ мори унаад намнаба. Намна намнааар хаанай ордон туласа ерэбэ. Харахадань олон сэрэг-шэд бэеэ бэлдэнхэй, мори унанхай урдасаань шуумайба. Зээдлэй баатар тэдэнэртэй гансаараа тулалдажа байна. Энэ едэнь днь ахаяа тулалдажа байхые мэдээд, яажа тусалха аргаяа бэдэрнэ. Тиин нэгэ зулада гал носоогоод, хаанай ордони ша-таажархиба. Хун зон ухаа мэдээ алдажа, "хаантанние аба-рыт", — гэжэ оог-хааг табилдана. Сэрэгшэдшье иншэ-тиишээ гуйлгэлдэнэ. Зээдлэй бухэ олон газар шарха абасан, нюур. гарынь улаан шуан болошоон юумэ сохилдожо байна. Шадал шэнээниинщье бага боложол байна. Хаанай богоолнууд шэнэ баатар ерэжэ, манай зэрлиг хаае сохижо байна гэжэ мэдээд, Зээдлэй баатарта тусалжд оробо. Энээндае харамсаараа дай-сад иншэ-тиишээ таран амн голоо абаржа гы болошобоч. Днь гйжэ гаража ерээд хэлэбэ:

— Хаан хбтэеэ, самгатаяа зугадаха гэжэ байна.

25*

Зв7

Зм.1.т" й баатар тургэн гэгшээр морёороо1 туйлгэжэ хаанай харуул бутл еохёод, хаантанине хулеэд асарба. Улад зон сул

абасанаа мэдэжэ, хаантан тээшэ нёлбоно, хараал шэрээл тЩ бина. Хун бухэнэйнь аха дуу энэ хаанай барлаг боложо, удэ-рэй удэргЭ сохюулжа арвй амиды ябйсан байсаа.

Уладууд Зээдлэй бухые тэдэнэй хаан болгожо, а рад-зон и не сайнаар хутэлбэрилжэ ябахыень гуйба. Т^гНгэжэ(;Зээдлэй бухэ залуу насандаа хаанай пуури эзэлээ юм гэлсэдэг: $; Худал юм гу, али унэн юм гу? Туухэ ха юм даа.

84. ПЕТР ПЕЭРВЭ ЗАЯАГАЙ ХУБУУН ХОЁР

Заяагай ганса хубуун арбаад наатайдаа сухын эрьедэ хубсааа тайлажа хаяад, ураггуйгр угэй болошоон юм ха, тиихэдэнь турэлхидынь — эжы аба хоёрынь хбн уанда орожо ухэшэбэ гэжэ багсаа-ьан байгаа. Энэ ушар хадаа бурхан шажангай буряад орондо дэлгэрээдуй байхада болоон гэлсэдэг.

заяагайхи ураггй зузаан уйдхар гашу уда л да дайрагдаба, ара жэлндэй унгэрхэ бури гашуудалынь нимгэр нимгэрээр хбунэйнгээ тухай мартаан шэнги болобо. аба эжы хоёрынь хубууиэйнгээ сасуутаннне харахадаа адлншархан "хрхэймнай мэндэ ябаа haa, иимэ томо хубуун ябаха юм пэн ха юм даа" гэжэ шаналан панадаг байгаа.

заяагай ганса хубуун уандашье орожо ухээгуй, харин эрдэм иомдо пурахам гэжэ баруун жуу гарашаан юм гэлсэдэг. тэндэ хорин найматай болотороо ном узээд, нюгагаа бусажа ерэлэн гэхэ.

гэнтэ гэртээ орожо болохогуй, эжы абамни хгшэр, гэнтэ баярлаад, досоогоо буруутажа болохо, аргааханаар мэдуулхэ ёотойб гэжэ бодоод, ондоо тээээ ябаан лама болоод гэртээ оробо. ороходоншье эжы абань танихаар бэшэ, ондоонууд, хгшэнд болошоод байба. аяар хорёод шахуу жэл уягэрое ха юм.

олон анаа бу анаг гэжэ заяагай хбн уаяда орожо хээн хун болоод, хубсааа хаяад, ондоо хубсапа мдд ябашаан байгаа. тиигээгй аань, заяатан ганса хбгээ тяимэ холо орондо яашье табихагй байгаа. хбмнай амиды юм гэжэ тэдэ хоёр хгшэд хороншье анаагйл.

холооо ерээн лама болоод, хонуулхын зубшл абаба. нэгэ хоноо, хоёр хоноо, гурба хоноо… уулдэяь заяатаниие хашараабз, "яагааш хашартай лама гээшэб даа, даар дарнн

ж

болоод лэ, шалын заха эээлээд лэ хэбтэхэ, хунэй ябаха гара-

хынш аргагуй", — гэжэ заяагай хгшэн хараал шэрээл табидаг болобо. дрбэдэхи хоногтоо самсаа тайлажа нюсэгэлээд, нюр гаараа гал тээшэ хараад унташаба. глгр эртэ заяагай хгшэн галаа тлеэд, унтажа байпан ламын нюрганда томохон мэнгэ харажархиба.

— бгэн, энэ ламынгаа нюргандахи мэнгэ харалши даа, яагаа манай хбунэйхи шэнги адли юм, — гэжэ хугшэни заяадаа айрхаба.

заяашье бодоод, хгшзнтэйг ламын нюргандахи мэнгые хаража онирхон байтарань ламань эрншэбэ.

— хрхы, манай хбмнай нюргандаа ннмэ мэнгэтэй юм эн даа, — гэжэ заяа бгэн ламадаа хэлэбэ.

— гы, битнай танай хбн гээшэ аабзаб, танннагй гээшэ гт? — гэжэ ламань дуугарба.

тиихэлээрэнь эхэ эсэгэ хоёрынь "баярлаан хирээ бархир-ба" гээндэл, уйлалдааар хбндээ аалдашабад.

ябаан тухайдаа эхэ эсэгэ хоёртоо бултыень хрэжэ гэбэ.

заяа, заяа, заяатай даа, заяагай хбн ерээ даа! — гэжэ

тойроод байан айлнуудаараа морёороо гйлгэжэ ябаад хашхарба. оройдоошье хэрэггй аад лэ, ххиэнд ойн заха х-рэтэр гйлгэжэ ошоод ерэпэн'юм ха.

заяагай хбн баруун жууда эрдэм номдо ураад ерэхэ-дээ, буряад орондоо бурхан шажаниие баталуулан дэлгэрлхэ хсэлэнтэй ерээн байгаа.