Бурятские народные сказки. Бытовые

бэ. Бухэ Баалга хажуудань ошожо, гартаа пялд байса нёл-боод, баатарай сээжэ уруунь шаажархиба, Тиихэдэнь Бхэ Баалгынь нюдаргань далайн саанахи баатарай нюргаарынь гараа юм сэн. Ерэгшэ баатар ами голоо табиба,

Энээнэй слээр Бхэ Баалга урданайхяараа хн зониие тоножо, бришье амар заяаень мартуулба. Сни бри нэгэнэй хашаааа неэн г, али морин гы болошодог байба. Хнд яажа Бухэ Баалгые гы хэхэб гэжэ арга бэдэрнэ. Энэ едэ тэндэхи нэгэ ангууша хн ой тайга соо ш нэгэ баатарай гэр хараба. Тэрэнь угаа хсэтэй ан гропые улаан гараараа барижа эдидэг байгаа. Ангуушан гэртэнь орожо, Бхэ Баалга тухай дуусан хэлэжэ, абархые гуйба.

— Зай, тэрэнээ намда глдэр эльгээгээрэйгты, — гэжэ Арсалан бхэ хэлэбэ. (Шэнэ баатарынь иимэ нэрэтэй байгаа).

Ангуушан гэртээ ерэжэ, хн зондоо дуулгажа, бултадаа сугларан Бхэ Баалгада ошобо. У хаан бодолоо гйлгэжэ, арга мэхэеэ гаргажа тэдэнэр Бхэ Баалгые Арсалан Бхэ урина гэжэ нэншлбэ.

глдэрынь Бхэ Баалга ххюутэй ой уруу ангуушанай заасан тээшэ гэшхэлбэ. Яба ябасаар ерэжэ, Арсалан Баатарай гэртэнь ороно. Ороходонь Арсалан Бхэ остоол хндэтэйгр угтажа, урда буландаа суулгаад, томо шэл архи табиба. Тэдэ хоёр энэ тэрэ юумэ хрэлдэжэ суутараа тэрэ шэл арси дуусан уужархиба. Тиин Арсалан Бхэ Бхэ Баалгынгаа согто-сыень мэдэжэ суурисаа бодожо:

— Тргр газаашаа гараад ерэхэмни, моримни тасалжа ябашоо гы юм аабза, — гэбэ.

Бхэ Баалга гансаараа лд, энэ тэрэ юумыень шэнжэл-жэ харана. Остоолынь шэнэсээр хээтэй, стулнуудай орондо мун лэ шэнэсэн тайрадасад. Хэды саг нгэрбэ, Арсалан Б-хэнь орожо ерэнэгй. Бхэ Баалга бодожо газаашаа гарахаа туршахадань, дэниинь бата бэхеэр хштэй, хнэй нээхэ аргагуй. Гэр соогуурынь нэгэ эрьеэд, шэнэсэн модоной тайра-даса абажа, Бхэ Баалга дыень булга сохёод, газаашаа гуйжэ гараба. Энэ уедэ Арсалан Бхэ томо бдн модо ба-ринхай, Бухэ Баалгые алаха гэжэ хлеэжэ байгаа бшуу. Тиигээд Бхы Баалгын гйжэ гарахатай сасуу тэрэ бдн мо-доороо бии гы шадалаараа орой уруунь буулгажархиба. Бухэ Баалга тархяа суу сохюулбашье Арсалан Бхэеэ дороо даража унаба. Арсалан Бхэеэ диилэжэ, нютагаа бусажа ерэ-хэдэиь, хн зон ехээр гайхажа:

— Хэр сайн ябажа ерэбэш? — гэжэ асууна.

— Сайн, сайн ябажа ерээб. Гансал тэрээндэтнай тархяа сооро сохюулааб, тархимни ужэжэ байна, — гээд толгой дээрэсээ альганай зэргээр хаташаан ара хуулажа, — Сорокам-воронам! — гээд дэнь шэдэдэг байба.

— Арсалан бухэ хэр хсэтэйб? — гэжэ хндэй асуухада: — Толгоёо сооро сохюулаад, хэр хсыеншье ойлгожо

ядааб. Нэгэ табатай азаргын шэнээн юумэн доромни тэршэ-

йээл даа, — гэжэ Бухэ Баалга харюусаба.

— Иигэжэ улад зон хусэтэ Бухэ Баалгые алажа ядаа юм гэлсэгшэ.

83. ЗЭЭДЛЭЙ БХЭ

Нэгэтэ аха д хоёр суудаг байгаа. Тэ-

дэнэр эртээр эхэ эсэгэээ гээгдэсэн тула ехээр зобожо, хнд боложо ядан айлнуудаа эдеэ хоолой улдэсэ эрижэ ябадаг сэн. Хэды муу суудалтайшье хадаа, ахань ехэ хусэтэй эрэ боложо, днь угаа сайхак ххэн боложо ябаа. Долоо насатайдаа ахань ганса морёо тэргэдэ хуллэжэ, хндээр ойдо тлеэндэ ошолсобо. Тлеэ ехээр ашаад, гэртээ бусажа ябатараа моридынь бултадаа шабарта байшоо ха. Хнд тэргэеэ тлхинэ, морёо сохино, теэд урагшаа ябаха юумэ угы. Гансал долоотой хбн санаа амар тэргэ дээрээ суужа байба.

— Эй, наашаа ерыш, тусалалдыш! Юундэ суужа байгааб-ши, — гэжэ арбаад хнд нэгэ ашаатай тэргэ шабар соосоо гаргажа ядан уур сухал болонот.

— Гуталаа тайлажа байнаб, мор и доо буулгажа хажуу тээ-шэнь гаргагты, — гэжэ долоотой хбн харюусаба.

Хнд ехээр гайхалдажа, юугЭэшье хэхэеэ мэдэжэ ядан байба. |

— Моридоо буулгагты, юундэ байгаабта? — гэжэ мне долоотой хбн сухалдаба.:"". •

Хул нюсэгр шабар ойможо, тршын мори тэргэсээнь зайлуулжа, хажуу тээшэн гаргаад, ер мориной орондо орожо ашаатай тэргыень ходо татажа гаргаба.

Хнд гайхахын ехээр гайхажа, моридоо сллжэ угэбэ. Долоотой хбн бхы тэргэндыень бэеэрээ шэрэжэ гаргаад, ехээр эсээ гэсэишье янзагуй юумэ байба.

Хнд хбе тойрожо:

— Манай нютагта иимэ хсэтэй хбн тр,— гэжэ бая-саиад.

Тиин энэ хубуугээ урдын суута бхын нэрээр Зээдлэй бухэ гэжэ нэрэ угэбэд.

Зээдлэй бухэ бултанай тр орожо, зоноо хойноо дахуу-лан гэр тээшээ бусаба.

Хэдэн удэр унгэрсэн хойно, нг нютагай ехэ баян хн тэрэ хбуе ерэхэ глэбэ. Хбиэй ошоходо баян хэлэбэ:

386 ЖШШкШ

— Энэ дэр намда ажалладаг болохош. ОАдо ошожо тлеэ бэлдэхэш. Дшми манайда таэаахи досоохи юумэ хэлсэнэ аабэо.

Хбн ойдо гараха боложо, днь хубсаа хонорынь бэлдэнэ. Зээдлэй бхэтэй ажаллаха хнд энээнй хсэтэйень мэдээд, дуратайгаар ой тайгада гаралсабад.

Хэдэн дэртэ тлеэ бэлдэжэ, нэгэтэ удэшэ амаржа сууха-дань Зээдлэй мэргэнэй хажууда нэгэ тлеэшэн Зээдлэй бхэдэ хэлэбэ:

— Баяндамнай нэгэ хаан ерээд, шинии де хбндээ ам-га хэхэмни гэжэ хшр абаашаа. Тиигээд ш шамаар эараса хэхэмни гэжэ олон" дайсадые шамайе барижа асарха гэжэ эльгээгээ. Тэдэнь. наашаа ерэжэ ябана.

Зээдлэй бухэ ехээр сухалаа хрэжэ, нэгэ бдун модо орбон-тойнь уга татаад, дайсадые угтахаяа ошобо. Харан гэхЭдэнь зуугаад хн омо зэбсэгээ бэлдэнхэй, мори унанхай ой уруу орожо ябаба. Зээдлэй мэргэн угтажа ерээд хэлэбэ:

— Та юун хунд, ямар хэрэгээр ябанабта?