Бурятские народные сказки. Бытовые

— Зүб даа, баян баабай, — гэжэ тулам сооһоо. дуугарба. — Бнш онготой хүн гээшэб. Гурбан харгын бэлшэр дээрэ абаа-аиаад, арса жодоо тулнжэ галдаарай, — гээ.

Шадамар барлагые гурбан харгын бэлшэр дээрэ абаашажа, туламтай барлагые үндэр шэнэһэндэ үлгөө һэн. Барлагууд-тэйгаа хамта арса жодоо бэдэржэ, холын тайгын гүн руу арилба.

Шуһан зээрдэ моритой, шунха мүнгэн эмээлтэй, үрөөһэн нюдэтэй хүн харгыгаар ябажа ябатараа, модондо үлгөөтэй туламтай юумэ харажархиба ха. "Ямар амитан туламаа эндэ * — үлгөө юм", — гэжэ дуугарба.

— Нюдөө аргалуулжа һуунаб. Дайнда ябатараа хоёр ню-дэгүй болоод, эндэ һууһаар гурба хонобоб. Нэгэ нюдэндэм хараа ороо. Үшөө гурбан хоног хэбтээ һаа, нүгөө нюдэм хара-лаг болохо, — гэжэ Шадамар барлаг дуугарба..

— Тингээ haa, ши гурбан хоног соо амара. Орондоо намайе оруула, — гэжэ үрөөһэн нюдэтэ гуйба.

— Аргам үгы. Үрөөһэн нюдөөр юу харахабши. Харюулжа;ял5апан малаа алдажархёо һаа яахабшн, — гэжэ Шадамар барлаг нэгэ нюдөө аняад, нүгөөдөөрөө хараад хэлэбэ.

— Хүбүүн, хүбүүн! Ши малшан, би хаан. Хэмнай нюдэтэй "ябаa haa дээрэ гэжэ һананаш. Би шамда унажа ябапан морёо, үмдэжэ ябаһан хубсаһаяа үгэһүү. Намаяал эндээ һуулга, — гэбэ хаш. Арсажа байһан шэнги болоод, Шадамар барлаг мо-донһоо буулгуулжа, туламһаа гаргуулаад, хаанине хүлижэ, тулам руу хэжэ, модондо шагтагалжархёод, хубсаһыень үмдэ-*бэ, морииень унаба. "Баяртай" гЭжэ хэлээд, гэртээ харишоо.

Арса, жодоо асаруулһан Шалхагар баян шэнэһэнэй узуур-та түүдэг табиба ха. "Яагаабта, болиит. Би хаан хүн гээшэлби", — гэжэ тулам соо хашхарба.

— Үхэ саашаа, шамда мэхэлүүлһэм хүрөө,—тээд Шалха-тар баян барлагуудтайгаа арилшоо.

Одоош Шадамар барлагһаа үһөөгөө абааб. Энээнһээ хойшо. тэрэнэй мэхэдэ орохоёо болёоб гэһэн баян барлагай гэр асар-хаяа хоёр тэмээгээр тэдэнэй руу ошоо һэн гэхэ.

Шадамар барлагай газаа ошон гэхэдэнь, сэргэдэнь хадамал табло хазааргай, хажа мүнгэн эмээлтэй, шуһа улаац эээрд" моряк уиатай бай лай.

Гайхаһаар гэртэяь орожо ерэхэдэнь, Шадамар барлаг хам-6.1 торгом хубсаһа умдөвд, ташаалдажа һуугаа һэн ха. Баян n I угэеэ оложо ядан, уүдэндэиь байжа байжа:

— гурбан хартыш бэлшэр дээрэ шамайе шатаага*а пэмнайб. Нихэдэ" юугээ хаража байнабиб, — гэбэ.

— Арса жодоогой аднс ехэ. Тэрэнэй хусэндэ тэнгэридэ дэг-дэм. ошон гэЬээм ехын найр и ладан боложо байбал даа. Сэгээн Сэбдэг тэнгэриин Сэсэн гоохон басаганнинь убгэмнф-боло пал. холонхой гарымни барин гэхэдээ холодошоо. "Доодо тубидэтнай холоогүй зеелэн гартай хүн бии гү гээ һэн". 'Тиихэдэнь танннгаал заажа үгөөб. һайн моря угэжэ, гоёор хубса-луулаад, наашам эльгээбэл. Ошохол болоо гээшэт, — гэбэ.

Шадамар барлаг Шалхагар баянаа шатаажа, огторгойдо. тургөвгөед, орон нютагтаа амар жаргал тогтоогоо һэн ха.

43. АРНАЙ

Арнай ябана. Алаг моритэй, алган шар-гатай, алтан малгайтай, алтан дүгээтэй. Алаг мориндоо пуугаад, дуулжа ябна: "Алаг моритэйб, алтан шаргатайб, алтан малгайтайб, алтан дугээтэйб", — гээд. Тиижэ ябсаран нэгэ хун ушараад:

— Хэмши? — гэнэ.

— Нэрэеэ марташхээльби, — гэнэ. — Нэрымни хэлыш, алтан шаргаа ухэб, — гэжэ.

— Арнайш, — гээд, шаргайн абаад ябашана. Дугыгоо, морёо баряад ябжа ябна. Дахяад ушарна.

— Нэр'эш хэм? — гэнэ хун.

— Нэрэеэ марташхээльби! Нэрэйм хэлыш! — гэнэ.

— Арнайш! — гээд, алаг морииен абаад арилшана. Бала нэгэ хун ушарна:

— Хэмши? — гэнэ.

— Марташхээб нэрэеэ. Нэрэйм хэлыш! — гэнэ.

— Арнайш! — гээд, алтан душен абаад арилшана. Послед* ни алтан малгайтай ябжа ябна.

— Нэрэш хэм? — гээд дахяад хун ушараад һурна,

— Марташхээб нэрэеэ, — гэнэ. — Нэрэймни хэлыш! Алтан малгайяа ухэб! — гэнэ.

Алтан малгайин абаад арлишана. Юушье убэй болоод ябжа ябана. Нэгэ добуун дээрэ хубхай дала олоод убэртөө хэнэ. Нэгэ хүүнэйдэ хонохоёо орно. ~ Хонуулыт, — гэжэ.

— Хоныштаа!

— Мяхандатнай мяха хэхэдэ баабэй? — гэнэ. Мяханиин бусалжайна тогоои соо.

— Баабэй л даа! — гэнэ.

— Мяхантнай мяхаймни эдехэ бэй? — гэнэ.

— Мяхан мяхаа эдихымаал? Мяхан мяхаа эдеэ хадан, хара

донитэймди, тэрэ хара хонёо үгүүжэмдн. — гэнэ.

һэмээхэнээр хубхай далаяа шүлэн соон хээтьхэиэ. Абаха-

даа:

— Өө, мяханш Арнайн мяха эдншхөел! — гэнэ.

— Яһан гарба! — гэнэ.

Хара хонииен абаад арилшана. Хара хонёо хүтлөөд ябжа

ябна. Нэгэ хүүнэйдэ ошоно:

— Хонеоротной хонёо хаахыб?

— Хаагыштаа, — гэнэ.

— Хонидтнай хониим эдехэбэй? — гэнэ.

— Хонёд хонёо эдишхыймаал? Эдеэ хадан арбан хара хониим абаарай, — : гэнэ.^

Хонёо хаагаатьхана. һүни бодоод гараад, хонёо алаад иооһо-шуурһын үбэр хударын хуу будаад ожирнэ. Үглөө бодоод:

— Арнайн хони эдишхөөл хонидтнай, — гэбэ. Арбан хониин абаад арилшана.

Теэд нэгэ хүнэйдэ орбо. Үхэһэн эзы олоод боори, дээрһээ. Үхэһэн эзыгээ үүдэндэ түшүүлшхээд, ороод:

— Хүгшэмни хэрүүима, уһа эржайна, — гэнэ. — Уһа үгыт1 Хоёр басаганиин абаад гарба уһа.

— Байһаар хүгшэймни алхабэй бииза, эдэшнн? — гэнэ.

— Хүү алаашабэйма, мэни басагад, — гэнэ. — Алаа хадан, хоёр басагаймни абаашаад арил! — гэбэ.

— Арнайн хугшэн уһа уугыш! — гээд, түлхинэ. Унашана.

— Ээ, Арнайн хугшэн унашаба! — гэнэ.

— Ээ, хүгшэйм алаатьхабат! — гээд, хоёр басагаһын абаад

арилшана.