Бурятские народные сказки. Бытовые

— Хулисэгты, хатабай! Үдэрэй хүдэлмэри үлүүлэн хэгдэбэ гү гэжэ һананам, — гээд һүхын эшэдэ суухаршапан альгаа дэл-гэн зогсоно.

Юу хэһэндээ янгарханаш, — гэжэ шэхэндэ шэрүунээр ярд байсара абяа гараба.

— Хоёр сажан шэнэһэн түлеэ таталяагүй табижархёод, орожо ерэбэлби, — гэжэ Хиинай барлаг хэлэбэ.

— Тэрээхэн хүдэлмэреэрээ хизаарлахам гэхэ һэдэлгэтЭй гүш? Үглөөнэй уураг шараг наранһаа үдэшын үлэн наран хүрэтэр хүдэлмэрилхэ баатай бэшэ юм гүш, — гээд харуу хатуу Ханда һамган хандаганан, шадар һууһан айл тээшээ алхалба.

"Ээх даа! Эдэнэрэй хүдэлмэриие хэды ехээр хэбэшье, заха

552

зайдань гараха бэшэш, ело шэнги садаха сайхагүй хомхой амитан байна гээшэ" гэжэ уйдхар гашуудалда дарагдан байха уедэнь, дүрбэн ханатай булгааһанай үрхэ тооноор утаа буш-хан, эдеэ хоолой хуншуухан, амталиг үнэр мүнөө хүбүүиэй хамар сорьён хангалтана.

"Одоо даа, эдеэнһээнь хожомдонгүй, амтата хоолдонь хун шэнги һуулсажа, тэжэгэрхэн гэдэһээ эльбэжэ абаха болобол-тойб!" гэжэ хүхеэд, булгааһанай үүдэ татан ороходонь, хонхои тогоон соо адуунай арьбантаһаа эхилэзд, арья-барья мяхан бусалан, шүлэниинь халюуран байба. Тэндэ хэншьегүй хэбэр-тэй.

Үлэн хооһон ябаһан хүбүүн эжэ эхигүй шүлһөө залгяад, модон шанагаар тогоон соохи шүлэ' худхан хуйман байха үедэнь, адууний хята шанага соонь оногдошобо.

"Байза, энээхэнһээ ама хүрөөд үзэхэдэ яалтайб" гэжэ бодоод, тэрэнээ абажа байха үедэнь газаа гэшхүүр дээрэ хүнэй ерэжэ ябаһан абяанай дуулдахада, тэрэ хүбүүн тэбдэһэндээ ойлгомторгүй, халуун хятаяа үбэртэлжэрхибэ ха.

Айлай аха заха убгэн хажуудаа нэгэ хүнтэй орожо ерээд, амар мэндэеэ андалдан байха зуураа, Хиинай хүбүүнэй энгэр бэеэ тэбэрин, буршышоод байхыень адаглаад:

—. Хиинай, наран буртагта һууба т\, али арюунда гү, газаа гараад, тэнгэриин зүһэ шарайе хаража ерэл даа, — гэбэ.

Хунэй хэлэхэ, нохойн хусаха хаанаб гэжэ боцо'юн тэрэ хүбүүн газаа гараад: "Харуу хатуу һамганай харамнаһыень хара нохой эдиг!" — гэжэ хятаяа нохойдо хаяжархёод, бул-гааһанда орохотойгоо сасуу:

— Сэлмэг тэнгэри сиидын байна, сэсэ мэргэн үбгэд сэгтэй угэ хэлэбэ. Хята халуун, Хиинай тэнэг байна, — гэжэ оньһо-тойгоор хэлээд, тэрэ үбгэниие тэнсэлгүй ехээр гайхуулаа һэи.

47. ХҮЛҺЭНШЭ ХҮН

Урдын урда сагта нэгэ баян хун байгаад, хүлһэншэеэ ехээр хашадаг байгаа юм

ха. Нэгэтэл үһөөгөө абахал байхаб гэжэ тэрэ хүлһэншэ сулее газарые хулеэн ябадаг байгаа.

Нэгэтэ тэрэ баян хун нэгэ айлда айлшаар ошобо. Иишэ тиишээ ябахадаа, хүлһэншэеэ абаад ябадаг байгаа. Нэгэ бу-хэли үдэр шахуу ябажа, арай гэжэ тэрэ айлдаа хүрөө. Морёо буулгамсаараа, хүлһэнщэнь гэртэ орожо хэлэбэ:

— Миний эзэн хадаа оло дахи хэлүүлхэ дурагуй юм, үдэ-элэн таанар эдеэлхэдээ — нэгэ үлүу үгэ, бү хэлэзрэйгты, оло — -м rivnmiihe хэдэрлэшэхэ байха.

t->," nine

эдеэлээгүй ябаһан баян хүнэи ШУШИ Эдеэгээшье гаргажа. шан хун хадаа мэдэгдүүлхэгүиуриба. Нагая баян хүниие эдеэлыт гэжэ "рэ аила "хам?аД?

хэлээд, дахин хэлэбэгүй. Баян хүн то йгээр хҮлеэн

даа" гэжэрхёод, дахин ^ЩК Дабтабагүй Хүлһэн-һууба. Гэрэй эзэдэй нэгэнииншье да с аба хэбэр

зоболон гээшэб гэжэ мэдэ^ болоо юм һэн гэлсэгшэ.

48. ҮГЫТЭЙ XYH

Эртэ урда сагта нэгэ угытэй убгэн байгаа. Энэ убгэндэ ганса нэгэ хүбүүн

байгаа. Үбгэн наһа барахадаа хүбүүндээ баруун урдахи хадыя саана бү гараарай гэжэ захиба.

Хүбүүн нэгэ хэды жэл үнгэрһэн хойно агнажа ябатараа тэрэ хадын саана гарашаба. Гарахадань нэгэ багахан балгааһан байба. Тиигээд хүбүүн гэртээ ерэбэ, Харин шэрээ дээрэнь элдэб гоё эдеэн бэлдээтэй, юумэнь эбтэйгээр хуряалтатай байба. Хүбүүн эдеэень эдижэрхёод гайхажа һууба.

Хойто үдэрынь ерэхэдэнь, баһа эдеэн бэлдээтэй байба. Гурбадахи үдэртөө хүбүүн эртээр агнууриһаа бусажа ерээд, га-заагаа хоргодоод һууба. Хүбүүнэй һуухада нэгэ ехэ пайхан басаган ерээд, эдеэ хоол бэлдэжэ оробо. Хүбүүн басаганай гэртэ ороходонь, гэртээ орожо ерээд, басагантаи хөөрэлдэ-

бЭДБасаган ехэ сошобошье', хүбүүнтэй хөөрэлдэжэ, һамганшни

болохоб гэжэ үгэеэ үгэбэ. — ПоЛап Тэоэ нюта-

Эдэ хоёр гэрлэжэ нэгэ нютагта ^^%^боЪбо. гайнь зон хүбүүнэй һамга ехэ һайхашаажа |Щ Басаганай уһандаа ерэхэ бүринь ш ШШШ гэртээ ерэжэ,

Тэрэ лама басаганда ехэ дурлаһан байбаЦЦ Щ Щ Үбгэндөө лама дурлаба, үдэртөө уулзахаяа |

гэжэ хэлэнэ.

Үбгэниинь: үулзахадаа һайнаар илдам

"— Ламатайгаа уулзаад бай. иРагуугаар хөөрэлдөөрэй, — гэбэ. һ а ошоходоола-

Тиигээд памганиинь хойто Щ Щ ерэбэ. |Ш| "атайгаа гоё гоёор хөөрэлдөөд, г^э |Ш үгы 0айМ. б°лохо юумэн тухай хуу ШИН үбгэниииь И | ламын хубсаһаа хуу тайлаад оайхад Н

Ш0Ж0) ex) ууртай сухалтайгаар орожо ерэбэ. Үбгэнэйнгөө орожо ерэхын урла тээ һамганиинь үрдижэ ламаяа урид бэлдэЩ тэй байһан нэгэ дабярхайтай хайрсаг, абдар соогоо оруулаад, газааһаань хушэжэ шэбхэдэжэ орхибо.

Үбгэниинь хойто удэрынь углөөгуүр эртэ бодожо:

— Город ошожо, абдар соохи боохолдойгоо худалдахамни, — гэбэ. Мори тэргээ хуллэжэ, тэргэ Дээрээ мүнөөхи ламатайл абдараа тээгээд, городтоо ошотороо болдог, бута газараар зорюута морёо ябуулна, томо-томо шулуун дээгуур гаражи байжа гуйлгэнэ. Лама абдар соогоо арай улаан гол той юумм хэбтэжэ, иишэ тиишээ нэшэгдэнэ.

"Одоол лихэдээ ухэлнн ерэбэ гээшэ ха юм!" — гэжэ хэб-тэбэ.