Бурятские народные сказки. Бытовые

Городтоо ерээд, базаар дээрэ үгытэй хүн шанга шангаар:

— Боохолдой худалданаб! Боохолдой абагты, боохолдой ха-рагты худалдажа абаад! — гэжэ байжа шангаар дуугархань! хаана-яана зондо дуулдана.

Тойроод байһан зон ехэ гайхалдажа, ехэ понирхожо:

— Мунөө болотор хүнэй боохолдой худалдахые үзөөгүйбди, | юун гээшэб энэмнай? — гэлдэн гайхалдана.

Тиигэжэ байжа хөөрэлдэхэ зугаае тэндэхи нэгэ баян дуу-лажа:

— Яагаа жэгтэй юумэ гээшэб? Би тэрэ боохолдойе табанv зуун түхэригөөр худалдажа абахамни! — гээд табан^ зуун түхэ-рнг гаргажа үгэбэ. Тэрэ табан зуун түхэриг мүнгыень тооложо* үгытэй хун абаад, абдараа нээхэтэйнь хамта ламань одоо үнэхөөрөө боохолдой шэнги болошоод, нюсэгэн бэеэрээ хуу дабирхай болонхой юумэ абдар сооһоонь гүйжэ гараад арил-1 шаба.

Хүнүүд хаража: "Энэтнай нээрээшье боохолдой ха юм!" — гэлдэһээр хараад хойноһоонь үлэбэ.

Баян хүн юушьегүй, табан зуун түхэриг миин түлөөд Һ ал аба. Иигэжэ үгытэй хүн баян лама хоёрые мэхэлбэ.

49. БАЯНАЙ АЛТАН

Урайниин нэгэ ехэ баян хүн ажаһуудаг байгаа, үрэ бэегой, нэгэ һамгатай. Тэдэ үбгэ һамган хоёр адуу малаар баян, албата зоноор олон, алта мүнгэниин тоолошогой. Үтэлхэ ядахадаа, үхэлөө ойро бо-лоходо үрэ хүбүүгоймад алта мүнгэёо нюуха гэжэ хэлсэбэ.

— Харанхы болоходо тээ тэрээхэн хада дээрээ абаашша зоохобди, — гэжэ үбгэниинь хэлэбэ.

Алта мүнгэеэ амһартай юумэд соогоо дүүрсэ хээд, тэдэ хададаа абаашша, газар малтаад, тэндээ зообо. Алтаяа зоохо-доо үбгэниинь иигэжэ хэлэбэ: Хоёр хадайн ниилэхэдэ гараарай, Хоёр модоной золголдоходо гараарай.

Энээниин хуу барлаг хүбүүниин шагнаад байгаа. Үбгэ һам-ган хоёр барлагаа шагнаһойе мэдэнэшгой: "Хоёр нюдэтэймдзч; харагдаагой, хоёр шэхэтэймдэ дуулдаагой алтаа зообобди, энээнһээн хойшо:

"Ой гэжэ

Олон хүүр хэлэхэ хэрэггой, Гэр гэжэ

Гэнэн хүүр хэлэхэ хэрэггой", — гэлдэжэ гэртээ бүсабад энэ галабта бү гараарай, Хүидэ бү_ харагдаарай, — гэнэд ябаха дээрээ. Тэдэ хоёроо ябаһан хойно тэрэ барлагын хорп үяляһай шорой асаржа, нэгэдхээд, хоёр зонгооһо\эгэдхээгэ?д 2>чэнэ Хоер хада ниилэбэ, ^гээд, хэлэнэ.

Хоёр модон золголдобо, — гэжэ.

ЩЩШШШШeepee ШШ Тзрээнһээн

50. ҮБЭЭТЭЙ ЯДУУ ХҮН

Убээтэй ядуу хүн өөрьёо үе соо баядта хүдэлжэ ябаһыма< Хүгщэниин байдта араһа шүрмэһэ элдэжэ, үнеэ саһайн һаажа ябаа. Нэгэтэ хүг-шэниин нарайлана. Хүбүүтэй болхоһоон хойшо хүгшэниин ехэ эбшэн болшоо. Гаргаһаниин басаган байгаа. Теэд бөө оди-гондо хэлхэдэн: "Бурхандаа мүргэгты", — гээд лэ хэлэнэ. Үбээ-тэй хүндэ юуншэ үбээ, баян хүндэ хони асаруулажа, бөэ асаржа бөөлүүлээ. Дээрэ туһа болон үбэй хүгшэниин үхэшоө.

Зяа, бисяахан найман һаратай басаган таһаршоо. Үбээтэй хүн хүгшэнөө үбдэхэдэ хони абаад, мүнгэ абаад, бурхандаа мүргэхэдөө баян хүндээ ехэ үрдэ орошоһон байгаа. Баян хун хугшэниин үхээд байхада: "Үрьёо түлэ" — гэжэ хашаа хаагаа һан. Үбээтэй хүн хаанашье ошхо арга үбээ боложо, бисяахан басагаа үргэжэ, газарын хахалхадаа уряйгаа барижа, хээрэ боргооһон, ялааһанда идюулэжэ, зобожо тулижа ябаа һан.

Баян хүнэй үбИэйе сабшахадаа, тэрэ бисяахан басагаа нюр-гандаа үргэжэ, тиижэ ажал хэжэ ябаа һэн. Тэрэ басагаа тии тииһээр таба наһатай болгоо һэн. Таба наһатай болхоһоон хойшо баян хүнэй бисяахайе өөбэйн хажууда һуулгажа хүдэл-гэжэ һуугаа һэн. Тиижэ ябажа ябахадан, эсэгэн эбшэн болоод үхэшөө һан.

Эсэгэйн үхээд байхада тэрэ басагайн хайрлан үбээ уряй хойноо зараа һан. Найматай болоод байхадаа тугал бурууһы хаража, ой тайгаар ябаа һан. Нажарай хурада зобожо тулижа, баядта муушалуулжа, баабайяа үрэ түлэхэм гэжэ тиижэ хүйтэ нойтон болошоод, арбан хоёртойдоо ехэ үбэшэн болошоо һои.

Бөөео асараад үзүүлхэдэн, бөөн: "сжэщ эдэхкэ үбээ", — гэжэ хэлээ һэн. Л а мая а асараад үзүүлхэдэн: "Энэтнай ехэ мш; эбшэтэй, энэ басагаа баряад байгаа хадаа, барандаа убдэжэ, убшэндэ дарагдажа хосорхот, — гэжэ хэлээ һэн. — Энэ басагаа мэнэгайр тэргэн дээр тээжэ, хаана муу һайн солоомо адхажа, тэндэ абаашажа хаягты", — гэжэ хэлээ һэи. Тэрэ ламаяа хүү-рээр баян хүн уряа хойноо заража байһан үбэгэн хүндэ: "Солоомо соо тээгээд энэ басагаа хаягты", — гэжэ хэлээ һэн. Тэрэ у бээтэй үбэгэн хүн муу һайн солоомотойе тэрэ басагайе амн-даар абаашажа, хуурган нухэн соо солоомотойе тульхижэ уна-гаагаад ябашоо пан.

Тэрэ басаган солоомо соо һуужа, хурайн орходо дааража, һүни болходо айжа, хэзээ үхкымааби гэжэ улижа дуулажа һуу-гаа һан. Халуунда халажа, нойтондо норожо байгаа һан. Тиижэ байха хирэндэ ондоо айлда нэгэ үншэн үрөөһэн хүбүүн баядта хүлһэншэ ябажа, нэгэ утархай һарайн амаралта абажа, айл тииргэндэ ошохом гэжэ, тала хээрээр талим сагаан хуһан соогуур ябажа ябхадан, нэгэ ная хүрэһэн убэгэн хорбиёо баряад, унаһан хуһан дээрэ тамхяа татажа һуугаа һан. Т^рэ хубүун үбэгэни хажууда ошожо:

— Сайн, үбэгэн! — гэжэ дуугараа һан. Тэрэ убэгэнинн:

— Хаанаһаа ябаһан хүбүүмши? — гэжэ һураа һан. Тэрэ хүбүүниин хэлэбэ:

— Эхэ эсэгэ үбээм. Энэ баян хүндэ адууһаниин хаража ябаһиимад, энэ утархай һар соо амаралта абаад, гараһан

түрэһэн айлдаа ошохоёо ябаа һимби. Тиигээд тэрэ үбэгэн хэлэнэ: