Бурятские народные сказки. Бытовые

Хаан тэрэ хүбүүнэй харюу барюугүйхэнөөр үгэ хуүрээ хэ-лэхыень гайхаһандаа, саг зуура хэлэ амалүй болосороо бүг-лэршэбэ. Мэдээ ороходоо уурлаһан бэеэ барин, мэдүүлэнгүй-хэнөөр:

— Зэ, хэлэ! Би шагнажа һуунам.

Горигүйхэн хүбүун хаанай урда байгаад, далан худал хэлэжэ эхилбэ ха.

— Түгэд хуулитай түшэмэл хаан, мунөө хэлэхэ ушарнн болобол үниин униндэ үсэгэлдэр болоһон юумэ. Тчнгчри тэрэ сагта тохой эмээл дорохн тохомһоо ехэ бэшэ байһаи юм.

299

Тэбхыжэ байһан тэгшэ газарай тэмээнэй мүр. улаһаа ехэгүй

байгаа юм. Бн тэрэ үедэ эхэһээн энэ дэлхэй дээрэ гараагүй байһан аад лэ, арба хүрэжэ аша хүбүүнэйнгээ адуу манажа, амаа тэжээжэ ябагша бэлэйб.

Тэрэ сагта, нэгэ үдэр, ама ангайма халуунда азаргаар ада-һаа упмуурта уһалхаа асарбаб. Уһан дээрэ хүрэхэдэм, упав гэлннжэ хурэшэһэн байба гээшэ.

Мүльһэ соолохом гээд, сорбогой һүхөөрөө сабшажа сабшажа* нэгэшье хурга соолонгуй, ганса һүхэеэ эриие биллажар-хибаб.

Яажа хээжэ соолохо бэлэйб гэжэ үдэрэй һанаан, һүниин зүүдэн болон байһаар ехэ ониһотой ухаан ойндом ороо; ээм дээрээ байһан толгойгоо таһара татажа абаад, хүзүүнһзэнь бүхэсөөр баряад, бни хүсөөрөөн далайжа далайжа сохибоб.

Түгэд хуулитай түшэмэл хаан! Юун болоо гэжэ һананаб-та? Сохимсаром, гэнтэ мүльһэн дээрэм һеөл ехэ соолгон га-рашаба. Тэндэһээм зуугаад морид нэгэ зэргэ уһалан садан гаража, нугөө зууниинь уһалан байлай.

Моридни уһалажа садаад, мүльһэн дээгүүр бэлшэшэбэ. Адуугаа харангүй байгаад, ажаглахадам, адуун. соохи ами зүрхэндөө һанаһан алагша гүүмни үгы байбал. һорһон дэгэлээ тайлажа хаяад, дээрэнь хулһан тулгуураа хадхаад, тэрээк дээрээ гаража 'харахадам, алагша гүүм харагданагүй.

Тулгуур дээрээ яһан эшэтэй хутагаяа хадхаад, дээрэнь гараад хараашалхадам, юуншье харагданагүй. Уруу ДУРУУ болохолоороон зүрхэндөө хадхаад ябһан зүүгээ абажа, хута-га дээрээ хадхабаб. Баһа балсар балсар абиран дээрэн гаража, зүүнэйнгээ һүбөөрнь хараад үзэбэб. Ай даа! Ами зүрхэнд дөө һанаһан алагша гүүмни хара далайн хара байса дээрэ^ ёндойжо байна. Уһан боро унаган уһанай долгий дээгүүр|| ольторог т^йрон оодоржо, хөеһэ бутарса гүйжэ ябана.

Мэтэр гэһээр тулажа ябаһан тулгуур а ар а ан онгосо, хута-гаараан һэльбүүр хэжэ ольторог тээшэ тамарбаб. һайнаар тамаржа ябантараа онгосом хөөһэндэ тороод хэлбэлзээд, шэн-гэжэ захалбаб.

Ядахадаа яһан эшэтэй хутага дээрээ пуужа, тулгуураа-раан һэльбүүр хэжэ, ямаршьегүй тамаран хоёр гурба саб* шалха зуура ольторогто хүрэжэ тулабаб.

Алагша гүүгээ арай гэжэ аргамжадан барижа унаад, унагаа урайгаа барижа далай дээгүүр, далайн салгидатар хатар-габаб. *

Алагша гүүн дээрээ зугаалжа ябасарамни, тэрэмни дол-гиидо торожо бүдэрөөд, шэнгэжэ захалба. Одоо яаха бэлэйб? Нюдэ сабшалха зуура унаган дээрээ пуугаад, алагша гүүгэз-урдаа баряад, нүгөө эрье дээрэ һэггуй гарашабаб. Тиигэ тии-гэһээр саашаа ябажа, бэлшэжэ ябаһан моридтоо хүрэбэШ Моридни долоогоно соо бэлшэжэ байна.

Гулгэлжэ байһан долоогонодо гүүгээ уяжа бансарамни"

ала дороһоомни арбан хүлтэй туулай гарашаба. Хойнопоояь улдэбэб. Хүсэгдэхөөр бэшэ хурдань гээшэнь яаха аргагуй. Номоёо дэлижэ харбабаб. Үүдхэм үзүүрээрээ үбсүү уруувь сохёод арһашье гэмтэйнгүй гэдэргээ унашаба. Үүдхынгээ оны-ень урагшань, бухюуень хойшон баряад дахин харбабаб. Юун гэжэ һанабат? Тэрэ үүдхэм туулайе ходо харбан гарашоо пэн.

Туулайнгаа арһые үбшөөд, өөхыень мяханһаань һалгаа-гаад, гал түлихээ хормой соогоо хатаһан аргал түүбэб.

Алагша гүүгээ харан гэхэдэм, юумэһээ үргэһэн айһан ян-затай газар сабшан хамараараа "хард-хорд" гэнэ, тиигэжэ байһаар хада өөдэ шэрэгдэжэ гарашаба.

Гүүгээ долоогонойн бургааһанда уяаб гэжэ һанаад, гушан һалаа эбэртэй гуранай эбэртэ уяжархиһан байгаа хаб. Тэрэнээ һүүлдэнь мэдэбэб. Мэндэн һандан хойноһоонц гүйжэ шан-дааһанаа шангада арай гэжэ хүсэжэ, алагша гүүгээ тайлажа асарбаб. Бусаад ерэн гэхэдэм хатаһан аргални хааш хаашаа дэрбээд, үүлэн доогуур ниидэжэ ябашаба, амаа ангайн хара-һаар хаража байшабаб. Аргал гэжэ суглуулһамни амиды бу-гаргана шубуун байһан бэлэй. Дахин хуурай аргал суглуулжа, дала хүрэһэн даахитай нохойдоо даажа ядасарань ашажа асарбаб.

Оо, даа! Одоошье галаа түлибэб. Шэнэ тогоогоо тодхожо туулайнгаа өөхэ хайлуулха гэжэ согсойжо һуунам. Мэдэн гэхэдэм, тоһом дуһан дуһан гоожожо захалба. Яаха бэлэй! Үтэр түргэн оёоргүй тогоондоо өөхэеэ хэжэ хайлуулбаб. Шэм-хэшье өөхэн үлэнгүй хуу хайлаба. Тэрэ тоһоо үхэрэй гэдэһэн соо дүүрэн шудхабаб. Тиигээд мяхаа шанажа садатараа эди-хэм гээд, амаа тамшаахам гэхэдэм, амамни үш, амаа толгой-тойень соолго соолоһон газартаа марташхиһан байбаб,

Гашуудаһандаа арай уйлан алдабаб. Хайшан гэхэ бэлэй? Үни удаан шэбшэнгүй, мяхаа гараараан баряад хоолой уруу-гаа шэхэжэ, хото уруугаа оруулбаб. Бодохоёо болисоо эдеэлээд нэгэ гуталайнгаа түрөөдэ гарайнгаа нэмжэгэ аршибаб. Нү-гөөдэ гуталайм түрөө нэмжэгэгүй үлэшөө.